THƠ THIỀN TỪ GÓC NHÌN SO SÁNH
Trong khuôn khổ chuỗi tọa đàm “Văn hóa Thiền ở Việt Nam và khu vực”, ngày 22/8/2025 Trung tâm nghiên cứu Việt Nam (VSC) đã tổ chức Tọa đàm online THƠ THIỀN TỪ GÓC NHÌN SO SÁNH (2) với phần trình bày của hai diễn giả: Lê Thị Quỳnh (Sīlaṭṭhitā) -A Comparative Perspective on Zen Poetry: The Song of Enlightenment and Madman’s Chant in Mahāyāna Philosophy và Nguyễn Diệu Minh – Chân Như – The Beauty of Nature in the Undivided Seeing of the Identity of Subject and Object in Vietnamese Ly–Tran Zen Poetry, in Comparison with. Sau phần khai mạc của TS. Nguyễn Nam, Giám đốc VSC, với sự dẫn dắt của MC Lê Vân, đông đảo đại biểu tham dự đã thảo luận về sự tương đồng và khác biệt giữa hai tác phẩm thiền thi ca và chứng đạo ca, nhấn mạnh tinh thần giác ngộ và khả năng giác ngộ nội tại trong tư tưởng thiền Nam, đồng thời liên hệ với các kinh điển Đại Thừa.
Giám đốc VSC, TS. Nguyễn Nam (thứ 2 trên xuống- ảnh trái) phát biểu khai mạc.
Diễn giả trình bày tham luận và đại biểu dự Tọa đàm đến từ koa QLVNT, trường ĐH Văn hóa Tp. Hồ Chí Minh (ảnh phải) Ảnh: STT + Tác giả bài viết.
Hai diễn giả đã phân tích vẻ đẹp thiên nhiên trong thiền, tính bất nhị, và sự tự do của tâm thức, cũng như giá trị văn học của hai bài thơ trong thiền tông, ngoài ra còn đề cập đến khái niệm Pháp và Trực nghiệm trong Đạo Phật, ứng dụng thiền trong đời sống hiện đại, và cách đối diện với nỗi đau. Với phần trình bay sâu sắc và sinh động của mình, hai diễn giả đã gợi mở cho Tọa đàm thảo luận về mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên, khái niệm hiểu và ngộ trong Phật giáo, cùng với việc ứng dụng Phật Pháp vào cuộc sống hàng ngày.
Chủ đề tọa đàm THƠ THIỀN TỪ GÓC NHÌN SO SÁNH (2). Ảnh: TG
Lần đầu tiên tham gia tọa đàm “Thơ Thiền từ góc độ so sánh (2)” tôi đã hiểu rõ hơn cái nhìn Thiền quán trong Chứng Đạo ca với tác giả Thiền sư Huyền Giác (665 – 713), bài thơ như bản tuyên ngôn đốn ngộ, trở thành kinh điển cho hành giả Thiền. Có những đặc điểm như ngôn ngữ đời thường, không gò bó điển tích, thể hiện tinh thần bất´lập văn tự” và nhấn mạnh trực nghiệm giác ngộ, khôgn qua lý luận hay tìm cầu. Hơn thế nữa đó là cái nhìn Thiền quán trong Phóng Cuồng Ngâm, có nghĩa là tâm an nhiên vượt ngoài khen chê, được mất, hơn thua.
Tọa đàm “Thơ Thiền từ góc độ so sánh” 2 đã để lại trong tôi nhiều ấn tượng sâu sắc và mở ra một góc nhìn mới mẻ, đa chiều về thể loại thơ tưởng như khô khan, trừu tượng này. Đây không chỉ là dịp để tôi hiểu rõ hơn về Thơ Thiền Việt Nam mà còn là cơ hội quý báu để khám phá sự tương đồng và khác biệt giữa thơ Thiền phương Đông – đặc biệt là Trung Hoa, Nhật Bản – và thơ Thiền Việt. Tọa đàm được dẫn dắt bởi những giảng viên, nhà nghiên cứu am hiểu sâu sắc về văn học Thiền. Qua phần trình bày, tôi đặc biệt ấn tượng với cách diễn giải mạch lạc, dễ hiểu mà vẫn giữ được chiều sâu học thuật. Những dẫn chứng cụ thể từ thơ của các thiền sư nổi tiếng đã giúp tôi hình dung rõ nét hơn về phong cách, tinh thần Thiền trong từng nền văn học.
MC. Lê Vân đang dẫn dắt phần thảo luận. Ảnh: Phùng Mai Anh
Một điểm nhấn trong buổi tọa đàm là việc so sánh giữa tư tưởng Thiền và cách thể hiện ngôn ngữ thi ca. Nếu như thơ Thiền Trung Hoa thiên về lối ẩn dụ, súc tích, giàu tính triết lý, thì thơ Thiền Việt mang âm hưởng nhẹ nhàng, gần gũi, gắn bó mật thiết với đời sống dân tộc. Thơ Thiền Nhật Bản, qua thể thơ Haiku, lại thể hiện tinh thần Thiền qua sự tối giản tuyệt đối – chỉ vài ba câu chữ nhưng hàm chứa chiều sâu tư tưởng.
Điều khiến tôi tâm đắc nhất chính là nhận thức: thơ Thiền không chỉ là thơ tôn giáo mà còn là một biểu hiện nghệ thuật mang tính nhân sinh cao. Dù ở bất kỳ quốc gia nào, thơ Thiền vẫn hướng con người đến sự giác ngộ, giải thoát, sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, giữa nội tâm và thế giới bên ngoài.
Tọa đàm vì vậy không chỉ cung cấp tri thức học thuật mà còn gợi mở nhiều suy ngẫm cá nhân. Trong thế giới hiện đại đầy xô bồ, thơ Thiền như một khoảng lặng quý giá giúp tôi trở về với chính mình, cảm nhận sự an tịnh trong tâm hồn. Tôi rời khỏi Tọa đàm với lòng biết ơn sâu sắc – không chỉ dành cho những người tổ chức mà còn cho truyền thống văn hóa – thi ca Thiền đã và đang âm thầm nuôi dưỡng chiều sâu tinh thần của con người.
Tọa đàm “Thơ Thiền từ góc nhìn so sánh (2)” không chỉ là một hoạt động học thuật mà còn góp phần tích cực vào việc phát triển văn hóa cộng đồng. Thông qua việc tìm hiểu và so sánh thơ Thiền giữa các nền văn hóa Á Đông như Việt Nam, Trung Hoa, Nhật Bản, tọa đàm giúp khơi dậy những giá trị tinh thần sâu sắc, từ đó nuôi dưỡng đời sống tâm linh và đạo đức trong cộng đồng. Thơ Thiền với tư tưởng sống tỉnh thức, giản dị, hòa hợp với thiên nhiên có thể trở thành nguồn cảm hứng cho lối sống bền vững, nhân văn. Mặt khác, tọa đàm cũng là một hình thức sinh hoạt văn hóa trí tuệ, tạo không gian đối thoại, trao đổi giữa những người yêu thơ và quan tâm đến văn hóa dân tộc. Đây là một cơ hội tốt để tôi tham khảo, học hỏí áp dụng vào quá trình nghiên cứu, học tập môn Phát triển đời sống văn hóa cộng đồng, thông qua Tọa đàm này, tôi càng nhận thức rõ hơn mối liên hệ giữa Phát triển đời sống văn hóa cộng đồng với bảo tồn, lan tỏa và làm mới di sản văn hóa từ thơ Thiền cổ điển độc đáo của dân tộc.
Huỳnh Ngọc Mai Phương
