“Tà áo dài – từ di sản quá khứ đến sứ mệnh tương lai”
Hình 1: Nhóm sinh viên chụp cùng nghệ nhân áo dài Năm Tuyền (giữa).
Ảnh: Phạm Hoàn
Được sự hỗ trợ và tạo điều kiện của TS. Phạm Văn Luân, sáng ngày 30 tháng 9 năm 2025 chúng em vừa có chuyến đi phỏng vấn khảo sát thực địa và làm việc với nghệ nhân Phạm Văn Tuyền – Năm Tuyền (66 tuổi) tại tiệm áo dài/áo cưới ASOEN BRIDALQuận 10 (cũ), Tp. HCM. Có lẽ, đây không chỉ là dịp để chúng em thực hành chuyên môn, có cơ hội nghiên cứu sâu thêm, được tiếp cận góc nhìn của nghệ nhân mà đây còn là hành trình hiểu thêm về những ký ức qua từng vạt áo, hành trình chạm vào những tầng sâu văn hóa, nơi tà áo dài trở thành biểu tượng ký ức, niềm tự hào di sản Việt.
Ngay khi đến cửa hàng của Bác Năm Tuyền tại Quận 10 (cũ), chúng em được Bác rạng rỡ chào mừng với tiếp đón nhiệt tình. Bác ngỏ lời cho chúng em được mặc và trải nghiệm áo dài ngũ thân làm cho chúng em càng thêm háo hức và phấn khích. Khoảnh khắc được khoác lên mình tà áo dài, đội trên đầu chiếc khăn, chúng em cảm nhận rõ rệt từng sự tinh tế của đường kim, mũi chỉ, sự mềm mại của lụa và sự tự hào trong từng nếp vải. Như thể khoác trên mình cả một hành trình lịch sử của dân tộc, chúng em cảm nhận như được hóa thân vào những thập niên xưa cũ, với vẻ dịu dàng, đoan trang, thục nữ. Chẳng những thế, tà áo dài còn gợi lên trong chúng em bao niềm kiêu hãnh của dân tộc, khi sau biến thiên lịch sử vẫn giữ được tà áo của non sông đất nước.
Hình 2: Nhóm sinh viên cùng chia sẻ góc nhìn của mình về tà áo dài với nghệ nhân áo dài Năm Tuyền.
Ảnh: Phạm Hoàn
Được lắng nghe Bác Năm Tuyền chia sẻ, chúng em như được sống cùng với câu chuyện làm nghề của Bác – một hành trình dài bền bỉ, đầy tâm huyết, đam mê để bảo tồn nét đẹp văn hóa truyền thống của áo dài. Giọng Bác chậm rãi, từ tốn, ánh mắt sáng lên khi chia sẻ cho chúng em biết về hành trình làm nghề của Bác và những quan điểm, góc nhìn về áo dài hiện nay. Cửa hàng của Bác trưng bày đủ kiểu áo dài, từ ao dài ngũ thân nam, áo dài ngũ thân nữ, áo dài cưới nam, áo dài cưới nữ, áo Nhật bình, áo tay thụng, áo bà ba … Bên cạnh đó, trong cửa hàng có hẳn một xưởng may mặc hoạt động xuyên suốt. Hóa ra, tại một thành phố tấp nập và hiện đại, ở đâu đó vẫn còn những con người miệt mài dệt nên gấm hoa lịch sử, thuê nên những nét truyền thống dân tộc xưa cũ để thế hệ mai sau hay cụ thể là chính chúng em ngày hôm đó phải ngỡ ngàng, thấm thía và tự hào xiết bao.
Hình 3: Nhóm sinh viên lắng nghe những lời chia sẻ vô cùng tâm huyết từ nghệ nhân áo dài Năm Tuyền.
Ảnh: Phạm Hoàn
Được ngồi quây quần với Bác, nghe giọng Bác nhẹ nhàng mà trầm lắng, nhìn cách Bác tận tâm chia sẻ chúng em càng khâm phục người nghệ nhân đã đi sâu vào từng sợi chỉ, khâu nên biết bao vẻ đẹp của áo dài. Trả lời cho câu hỏi của chúng em về những đề xuất để lan tỏa chiếc áo dài, Bác chia sẻ: “Đối với Trường Đại học Văn hóa nên có những hội thảo, đưa vấn đề văn hóa mặc lên hàng đầu, hiểu sâu về trang phục Việt”. Bác cũng chia sẻ thêm về áo dài năm thân, tại sao lại là năm nút, tại sao lại là năm tà: “ 5 nút tượng trưng cho Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín. Chúng ta mặc cái áo, nút áo ở chính giữa là cái nhân, nhân khi nào mở ra khi nào cài lại, muốn làm người thì phải học về Lễ, rồi đến cái Nghĩa, cái Trí, Tín. Cái Tín là các sau cùng nhưng và là cái cực kì khó, mặc áo nếu bật nút là mất Tín. Vậy thì các cụ đã sử dụng những từ ngữ trong dân gian đó để đưa vào tà áo mang tính giáo dục”.
Hình 4: Áo dài được trưng bày tại cửa hàng. Ảnh: Phan Hồng Trâm
Hình 5: Áo dài được trưng bày tại cửa tiệm. Ảnh: Trần Như Ý
Quả thật, phía sau tà áo dài là sự kết tinh của tinh thần lao động thủ công tinh xảo, của tri thức văn hóa dân tộc và hơn hết là tình yêu quê hương đất nước. Đồng thời, sự quan trọng của giáo dục về văn hóa truyền thống trang phục đối với thế hệ trẻ hiện nay là vô cùng cấp thiết.
Hình 6: Áo dài được trưng bày tại cửa tiệm. Ảnh: Phan Hồng Trâm
Qua chuyến đi, chúng em càng thấm thía sâu sắc về trách nhiệm của thế hệ sinh viên ngành văn hóa không chỉ dừng lại ở việc tiếp nhận tri thức, mà còn là những “sứ giả” lan tỏa giá trị truyền thống trong đời sống đương đại, là truyền thống tương lai của đất nước. Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc không có nghĩa là đóng khung trong quá khứ, mà làm cho di sản ấy luôn sống và hiện diện trong đời sống hiện tạ, trở thành một nét đẹp luôn hiện hữu với sức sống mãnh liệt và trường tồn trong tâm thức mỗi con người Việt.
Chuyến đi khảo sát đã khép lại, nhưng lại mở ra trong chúng em bao điều trăn trở thổn thức, vẫn để lại những nốt âm ba vang dội. Một niềm xúc động chân thành khi chạm vào hồn cốt của dân tộc, khi lắng nghe người nghệ nhân yêu nghề, yêu truyền thống chia sẻ về chiếc áo dài, chúng em như được hiểu sâu thêm về di sản của dân tộc qua lăng kính đầy nhiệt huyết. Có lẽ, ánh mắt của Bác Năm Tuyền vẫn còn ánh lên những sự miệt mài với từng mảnh vải áo dài, vẫn như gửi gắm cho chúng em bao tia hi vọng và tin cậy về thế hệ trẻ sẽ tiếp nối và phát triển những tinh hoa truyền thống thêm rực rỡ sắc màu.
Tựu chung, để chúng em có cơ hội khảo sát nghệ nhân áo dài Năm Tuyền chính là sự quan tâm, tận tình hỗ trợ đến từ thầy TS. Phạm Văn Luân là giảng viên phụ trách học phần Lý luận văn hoá, Trường Đại học Văn hoá TP. HCM. Chính sự chỉ dạy, định hướng và giúp đỡ của Thầy chúng em không chỉ tiếp cận với góc nhìn văn hóa đa dạng hơn, thực tiễn sinh động mà còn mở rộng hơn vốn hiểu biết, bồi dưỡng kỹ năng nghiên cứu và nuôi dưỡng niềm say mê với lĩnh vực văn hóa truyền thống qua kênh lý luận văn hóa. Chúng em xin chân thành cảm ơn Thầy và biết ơn sự quan tâm, chỉ dẫn quý báu trong suốt quá trình học tập và trải nghiệm.
Hình 7: Nghệ nhân Năm Tuyền (thứ 4 từ phải) trong một sự kiện của Sinh viên khoa Quản lý văn hóa nghệ thuật, trường ĐH Văn hóa Tp. Hồ Chí Minh. Ảnh: 16-2.
Nguyễn Thị Mỹ Kiều
