NGHỀ BÓ CHỔI CỌNG DỪA MỸ AN HƠI THỞ THỦ CÔNG NUÔI DƯỠNG HỒN QUÊ XỨ DỪA
Chiều ngày 16/09/2025, nhóm Cà phê sữa dừa – sinh viên khoa Quản lý VHNT, trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh đã đến thăm cơ sở bó chổi cọng dừa của chú Nguyễn Hoàng Tuấn (1982) tại ấp Thạnh Mỹ, xã Mỹ An, huyện Thạnh Phú, tỉnh Bến Tre (nay là xã Thạnh Phú, tỉnh Vĩnh Long) để được tiếp cận gần hơn với một trong những nghề truyền thống gắn với cây dừa đã góp phần ổn định cuộc sống cho bà con nông dân. Thông qua chia sẻ chân thành của chú Tuấn và những người thợ lành nghề, nhóm đã thu hoạch được nhiều kiến thức hữu ích.
Giữa khung cảnh thanh bình của vùng quê xứ dừa, tiếng cười nói rôm rả hòa cùng mùi thơm ngai ngái của cọng dừa mới được bó lại đã vẽ nên một bức tranh sống động về nghề bó chổi gắn liền với tên gọi Mỹ An. Vượt hơn 150km từ thành phố Hồ Chí Minh, nhóm Cà phê sữa dừa đã thuận lợi đến với cơ sở của chú Tuấn, một trong những “mảng màu” đang góp phần hoàn thiện bức tranh nghề truyền thống nơi đây.
Mô hình sản xuất linh hoạt phù hợp với đời sống địa phương
Theo chia sẻ của chú Nguyễn Hoàng Tuấn, cơ sở bó chổi của chú được thành lập khoảng 5 năm trước, với mong muốn khai thác hiệu quả nguồn lao động nhàn rỗi trong vùng, đặc biệt là các chị em phụ nữ nông thôn. Từ ý tưởng tạo thêm việc làm và giữ gìn nghề thủ công truyền thống gắn liền với cây dừa, cơ sở đã phát triển theo hướng linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tế của người dân địa phương. Đây cũng chính là nền tảng để cơ sở mở rộng quy mô và tạo điều kiện thuận lợi cho người thợ, góp phần duy trì sự bền vững của làng nghề truyền thống.
Thay vì tập trung toàn bộ công đoạn tại cơ sở như trước đây, mô hình sản xuất hiện tại được chú Tuấn tổ chức linh hoạt hơn, cho phép thợ có thể bó chổi trực tiếp tại cơ sở hoặc làm tại nhà. Nếu làm tại nhà, cơ sở sẽ hỗ trợ chuyển nguyên liệu tận nơi và khi hoàn thành sản phẩm sẽ có người đến thu về, tiền công trên mỗi cây chổi so với thợ làm tại cơ sở chỉ chênh lệch khoảng vài trăm đồng. Đây cũng là mô hình sản xuất phổ biến tại xã Mỹ An, được nhiều cơ sở trên địa bàn áp dụng.
Hình 1: Các cô thợ bó chổi tại cơ sở chú Nguyễn Hoàng Tuấn
Nguồn: Mai Trinh (Cà phê sữa dừa), 2025
Trung bình mỗi ngày, cơ sở của chú Nguyễn Hoàng Tuấn thu về khoảng 300 cây chổi. Sau khoảng hai tuần, khi số lượng đạt từ 3.000 đến 4.000 cây, xe sẽ đến thu gom và vận chuyển hàng đi. Sản phẩm sau khi hoàn thiện được xuất ra nhiều tỉnh, chủ yếu là các đại lý lớn ở miền Trung và Tây Nguyên. Việc đưa hàng đến thị trường quốc tế hay không phụ thuộc vào sự phân phối của các đại lý này.
Chú Tuấn cũng chia sẻ, nghề bó chổi cọng dừa trước đây và bây giờ tại xã Mỹ An nói chung và tại cơ sở của chú nói riêng không có quá nhiều thay đổi, các công đoạn đều được thực hiện thủ công, từ bàn tay của những người thợ lành nghề và khéo léo. Chỉ có công đoạn cắt cán chổi là có máy cắt hỗ trợ cho nhanh, đều và an toàn hơn. Nhóm đã được quan sát các cô bó chổi tại cơ sở, tay ai cũng nhanh thoăn thoắt đến mức mắt thường khó mà đuổi kịp. Sự thuần thục của những đôi tay chai sần đã tạo nên những cây chổi chắc chắn và đẹp mắt mà không cần đến bất kỳ thiết bị máy móc nào. Người thợ đặt chổi lên đùi, chống chân vào ống dây cước, dùng lực để siết chặt từng vòng dây, giữ cho mỗi cọng dừa được gắn vào thân chổi thật đều và chắc. Từng vòng siết lặp lại đều đặn như một nhịp nghề đã ăn sâu vào cơ thể, vào hồn quê xứ dừa.
Hình 2: Máy cắt cán chổi tại cơ sở chú Nguyễn Hoàng Tuấn
Nguồn: Mỹ Quyên (Cà phê sữa dừa), 2025
Nguyên liệu đặc trưng tạo nên một cây chổi thành phẩm
Để làm ra một cây chổi chắc chắn và đẹp mắt, các nguyên liệu chính được sử dụng gồm có cọng dừa, cọng lá và bẹ dừa, được buộc lại bằng dây cước trắng. Cọng dừa là phần cứng của lá dừa, được làm sạch và phơi khô để giữ độ dai và bền, thường dùng để làm phần bàn chổi. Cọng trắng từ lá tươi thường có giá cao hơn cọng nâu từ lá già hoặc héo nên luôn được phân loại rất kỹ càng. Cọng lá là cọng lá dừa nước, cứng và góc cạnh hơn nên thường được chọn làm cán chổi. Bẹ dừa là tàu dừa được chẻ mỏng và phơi khô thành nhiều mảnh, chêm vào bên trong cán chổi để cố định cọng lá cho chắc chắn hơn.
Hình 3: Kho cọng dừa nguyên liệu của cơ sở chú Nguyễn Hoàng Tuấn
Nguồn: Mỹ Quyên (Cà phê sữa dừa), 2025
Hình 4: Bẹ dừa – Nguyên liệu chêm cán chổi
Nguồn: Mai Trinh (Cà phê sữa dừa), 2025
Trước khi được chú Nguyễn Hoàng Tuấn và các cô thợ tại cơ sở chia sẻ, các bạn trong nhóm Cà phê sữa dừa vẫn không thể hình dung và phân biệt được cọng dừa và cọng lá, vì khi chuốt sạch nhìn chúng tương đối giống nhau, cả cách gọi tên cũng không mấy khác biệt. Vả lại, ai cũng nghĩ rằng chổi cọng dừa được bó hoàn toàn từ cọng lá dừa, không biết rằng cọng lá dừa nước cũng được tận dụng hài hòa như thế.
Những nguyên liệu trên thường được thu mua từ nhiều nơi trong huyện Thạnh Phú và từ các huyện lân cận trong tỉnh như Mỏ Cày Nam, Mỏ Cày Bắc. Cọng dừa được các bên trung gian thu mua từ những người chuốt cọng nhỏ lẻ và giao về cho các cơ sở sản xuất trong xã Mỹ An. Cơ sở chú Nguyễn Hoàng Tuấn cũng lấy nguyên liệu từ các địa phương này.
Hình 5: Chổi cọng dừa sau khi thành phẩm
Nguồn: Mai Trinh (Cà phê sữa dừa), 2025
Thông qua một buổi quan sát và trò chuyện ngắn tại cơ sở sản xuất của chú Nguyễn Hoàng Tuấn, nhóm Cà phê sữa dừa đã tích lũy được nhiều thông tin hữu ích, thành công đáp ứng được yêu cầu học phần Phát triển đời sống văn hóa cộng đồng. Mà cộng đồng ở đây, chính là cộng đồng những người tham gia duy trì làng nghề thủ công truyền thống của xã Mỹ An. Trong cuộc trò chuyện, bà con cũng bày tỏ mong muốn làng nghề sẽ tiếp tục tồn tại một cách bền vững, được nhiều người trẻ quan tâm, tìm hiểu và gìn giữ. Họ tin rằng, khi thế hệ sau hiểu và trân trọng giá trị của nghề, thì những bó chổi cọng dừa quê hương sẽ còn vang xa, không chỉ trong nước mà cả nơi đất khách.
Buổi trải nghiệm không chỉ giúp nhóm hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa và tinh thần lao động của bà con nơi đây mà còn góp phần nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy nghề truyền thống gắn bó với cây dừa – biểu tượng đặc trưng của vùng đất này. Chính những đôi bàn tay khéo léo, niềm tự hào và tâm huyết của bà con Mỹ An với nghề đã tiếp thêm động lực để nhóm Cà phê sữa dừa gìn giữ và lan tỏa những giá trị quý báu ấy đến với cộng đồng, góp phần khơi dậy tình yêu với văn hóa và tạo nên sự gắn kết giữa các thế hệ.
“Tiếng chổi dừa vang đầu thềm nắng sớm
Là tiếng quê hương gợi nhắc ân tình”
Hình 6: Sinh viên Phạm Thị Mỹ Quyên chụp ảnh với sản phẩm chổi cọng dừa
Nguồn: Phước Điền (Cà phê sữa dừa), 2025
Hình 7: Nhóm Cà phê sữa dừa chụp ảnh tại cơ sở chú Nguyễn Hoàng Tuấn
Nguồn: Mai Trinh (Cà phê sữa dừa), 2025
Hình 8: Nhóm Cà phê sữa dừa chụp ảnh tại cơ sở chú Nguyễn Hoàng Tuấn
Nguồn: Phước Điền (Cà phê sữa dừa), 2025
Bài viết: Mỹ Quyên Az
Ảnh: Nhóm Cà phê sữa dừa
