MỘT LÁ THƯ, MỘT KÝ ỨC TẠI BẢO TÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

Sáng ngày 20 tháng 9 năm 2025, nhóm Bản Tào – sinh viên trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh – khoa Quản lý Văn hóa, nghệ thuật đã có cơ hội được tham quan, nghiên cứu tại Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh để phục vụ cho đề tài “Thư tay thời chiến – Ký ức hòa bình tại Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh” không chỉ là một nhiệm vụ mà đây còn là một hành trình xúc động tìm về những mảnh ký ức, nơi chúng tôi được lắng nghe những câu chuyện thầm lặng, được nghe kể bằng những con chữ viết vội trên những mảnh giấy đã ố màu của những lá thư tay thời kháng chiến.

Trước hết, nhóm chân thành cảm ơn đến TS. Phạm Văn Luân, chính môn học Lý luận Văn hóa của thầy đã tạo điều kiện cho nhóm có thêm cơ hội tìm hiểu về một hiện vật tuy nhỏ bé nhưng lại dào dạt cảm xúc.  Đồng thời, cũng chân thành cảm ơn đến chị Kiều Đào Phương Vi – trưởng phòng giáo dục – Truyền thông và quan hệ công chúng đã là người hỗ trợ trong qua trình thực hiện đề tài, cũng như trong chuyến tham quan vừa qua, nhờ có những chia sẻ của chị Vi nhóm đã có thêm những hiểu biết, cũng như những thông tin quý giá cho đề tài nghiên cứu.

BẢO TÀNG THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÀ PHÒNG TRƯNG BÀY “NHỮNG BỨC THƯ THỜI KHÁNG CHIẾN”

Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh nằm ngay trung tâm thành phố, ngay trên con đường Lý Tự Trọng giao với Nam Kỳ Khởi Nghĩa tấp nập xe cộ, nhưng khi bước qua cánh cổng sắt của Bảo tàng, không gian như lắng lại với lối kiến trúc Pháp cổ kính, bảo tàng không chỉ là một công trình kiến trúc đẹp, mà còn là một kho tàng khổng lồ, lưu giữ những câu chuyện và kỷ vật vô giá của một thời đã qua. Đặc biệt, chúng tôi có cơ hội được tham quan phòng trưng bày chuyên đề “Những bức thư thời kháng chiến” Không gian không quá rộng, nhưng đủ để người tham quan cảm nhận được hơi thở, âm vang của một thời chiến khốc liệt — nơi từng lá thư, mảnh giấy nhỏ là một lời tâm sự, một tiếng nói từ quá khứ. Ngay khi bước vào phòng trưng bày, ánh sáng vàng dịu nhẹ lại mang một chút không khí đượm buồn, từng lá thư được trưng bày trong tủ kính một cách cẩn thận, có những lá thư chỉ vài dòng vội vã, nét chữ run run trong bom đạn; có những trang giấy dài đầy yêu thương, dặn dò, nhưng dù ngắn hay dài, tất cả đều chạm vào trái tim người đọc. 

Phòng trưng bày được chia làm 3 nội dung chính:

1. Sẵn sàng cho tiến tuyến;

2. Những kỷ vật đi cùng năm tháng;

3. Không gian tương tác (mô phỏng binh trạm Trường Sơn)

Theo chia sẻ của chị Vi hiện nay Bảo tàng đang lưu trữ khoảng 150 lá thư. Con số ấy tưởng chừng nhỏ bé so với chiều dài lịch sử, nhưng mỗi lá thư lại là một “nhân chứng” sống động, mang theo hơi thở, nước mắt và niềm tin của cả một thế hệ. Tuy nhiên, để đảm bảo việc bảo quản tốt nhất, Bảo tàng chỉ trưng bày khoảng 30 lá thư tại phòng triển lãm. Phần còn lại được lưu giữ trong điều kiện đặc biệt để tránh hư hại theo thời gian. Việc lựa chọn trưng bày số lượng giới hạn không làm giảm đi giá trị, mà trái lại, khiến người xem càng thêm trân trọng. Số lượng thư tay trong phòng trưng bày chủ yếu nằm trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ và chủ yếu là những bức thư gửi vào Nam, với nhiều chất liệu giấy khác nhau, các đề tài thường xoay quanh tình cảm gia đình, những lá thư gửi về cho hậu phương, lời động viên đồng đội, sự dặn dò của người cha, niềm thương nhớ của người chồng, hay khát khao bình dị của người con mong sớm ngày đoàn tụ. Nét chữ khi thì vội vàng, khi nắn nót, trên nền giấy đã úa vàng, đôi chỗ lem mực, hay có chỗ đã rách… tất cả tạo nên một thứ ngôn ngữ đặc biệt, chỉ có thể gọi bằng hai chữ: chân thành. Khi được tận mắt nhìn và đọc những lá thư ấy bản thân tôi đã có một cảm giác xúc động khó tả, đứng trước từng dòng thư tay ấy tôi càng thấy trân trọng, biết ơn hòa bình có được ngày hôm nay, không miêu tả chiến trường rõ nét nhưng từng câu, từng chữ như cảm nhận được sự khốc liệt ấy.

MỘT SỐ BỨC THƯ TAY THỜI CHIẾN

Hơn hết, theo chia sẻ của chị Vi những bức thư tay được xem là tiêu biểu, đặc biệt tại phòng trưng bày có là bức thư của đồng chí Lê Duẫn gửi cảm ơn đồng chí Hồ Anh đã giúp đỡ, chăm sóc con gái trong thời gian con gái học tập tại Quảng Châu, Trung Quốc năm 1963. Những dòng chữ giản dị mà đầy tự hào cho thấy, dù đang ở nơi chiến trường khốc liệt, bác vẫn luôn dõi theo từng bước trưởng thành của con, vẫn dành trọn trái tim của một người cha để quan tâm đến việc học hành của con gái nơi đất khách, đồng thời là sự trân quý đối với người luôn hỗ trợ cho đứa con của mình trên cương vị một người cha.

Ngoài ra tuy không phải là thư tay nhưng bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi lời chúc sức khỏe và động viên cán bộ, bộ đội cùng đồng bào miền Nam, tập kết ra Bắc vào tháng 9/1954, từng câu chữ vẫn toát lên tình cảm ấm áp, sự quan tâm sâu sắc và niềm tin mạnh mẽ của Bác dành cho miền Nam ruột thịt. Lá thư không chỉ là văn bản hành chính, mà là một lời động viên, một điểm tựa tinh thần lớn lao giúp cán bộ, chiến sĩ và đồng bào vững vàng niềm tin trong giai đoạn khó khăn.

Chúng tôi còn được tiếp cận những lá thư tay của đồng chí Lê Đức Anh gửi con gái Lê Xuân Hồng – Học sinh miền Nam, Vĩnh Yên mong muốn con nỗ lực học tập, lao động và rèn luyện đức tính tốt đẹp, để kế tục sự nghiệp của cha anh, năm 1968 – 1974 và thư tay của thầy Quốc Đạt – giáo viên Trường Nguyễn Văn Trỗi, gửi các em học sinh miền Nam tại Vĩnh Yên ngày 5/3/1972. Những lá thư này, dù của người cha hay của người thầy, đều chung một thông điệp: đặt niềm tin vào thế hệ trẻ, những người sẽ tiếp bước, gánh vác trách nhiệm dựng xây Tổ quốc sau chiến tranh. Đọc lại, tôi cảm nhận rõ hơi ấm tình thân, sự chân thành và cả một niềm hy vọng cháy bỏng gửi gắm trong từng con chữ.

GIÁ TRỊ CỦA THƯ TAY THỜI CHIẾN

            Chuyến đi càng làm cho tôi thấy rằng thư tay thời chiến cần phải lan tỏa nhiều hơn nữa, trước những giá trị quý giá, chính những “con chữ không im lặng” đó, lại là một hiện vật gần gũi, gắn liền với từng người lính nhất. Tất cả, đều là một lời nhắc nhở sâu sắc dành cho thế hệ trẻ về giá trị của hòa bình, minh chứng cho một sự hy sinh vĩ đại, là bằng chứng trực tiếp về sự sẵn sàng hy sinh cá nhân vì lợi ích lớn hơn của dân tộc, gác lại tất cả vì Tổ quốc và bài học về lý tưởng sống, lý tưởng Cách mạng, lòng dũng cảm, cũng như niềm tin sắt đá vào sự thống nhất. Đồng thời là nguồn tài liệu chân thực, quý giá trong việc giáo dục, những bức thư tuy được viết bằng ngôn ngữ mộc mạc, giản dị nhưng lại vô cùng chân thật và chứa đựng tình cảm sâu sắc, ngoài những số liệu lịch sử, học sinh còn có thể được tiếp xúc với những lời kể đời thường, những lời hẹn ước và sự hy sinh cụ thể, thông thường cái gì chứa đựng cảm xúc thì sẽ dễ ghi nhớ, dễ đi sâu vào trái tim hơn. Đây còn là là một hiện vật khẳng định được sự đẹp đẽ của tiếng Việt từ thời xa xưa, mộc mạc nhưng gần gũi, những bức thư lưu trữ những cách dùng từ, cách sắp xếp cấu trúc câu, như mỗi là thư hầu hết phần mở đầu và kết thức đều có một cấu trúc vô cũng chỉnh chủ và giàu cảm xúc, đây chính là nguồn tư liệu quý giá cho ngôn ngữ học, cũng như văn hóa.

            Hơn hết trong bối cảnh công nghiệp phát triển hiện  nay, thư tay cần nên được lan tỏa làm nổi bật việc phải tập trung và trân trọng trong giao tiếp với nhau. Những bức thư như một lời nhắc nhở về tầm quan trọng việc bày tỏ cảm xúc một cách sâu sắc, có ý nghĩa đối lập với sự nhanh chóng, hời hợt qua thư điện tử. Là một người vô cùng yêu thích việc viết thư, cũng như nhận thư từng bạn bẻ, mỗi khi được đọc từng câu chữ trên những mảnh giấy ấy tôi vô cùng trân quý, cảm thấy chỉ phải thực sự quý mến nhau mới dành thời gian để nắn nót từng con chữ giành tặng cho nhau.

Tóm lại khi kết thúc chuyến đi và rời Bảo tàng, chúng tôi đã mang về nhiều hơn những tấm ảnh hay ghi chép. Đó là sự lắng đọng trong tâm hồn, là niềm biết ơn vô hạn đối với những người đã hy sinh vì nền độc lập, tự do của dân tộc. Chuyến khảo sát này đã giúp chúng tôi nhận ra rằng, tuổi thơ được lớn lên trong hòa bình là một đặc ân quý giá. Những lá thư đó không chỉ là kỷ vật, mà còn là di sản tinh thần, là lời nhắc nhở rằng hòa bình mà chúng ta đang có hôm nay được đánh đổi bằng xương máu và nước mắt. Và nếu có dịp mong rằng ai cũng sẽ ghé qua bảo tàng để thăm quan chuyên đề  “Những bức thư thời kháng chiến” bởi chỉ không còn lâu nữa thôi phòng trưng bày sẽ khép lại, sau đó các lá thư sẽ được thu hồi để chuyển sang
công tác bảo quản một cách tốt nhất.  

Một lần nữa nhóm xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất trước sự hỗ trợ, cho phép của Bảo tàng để có cơ hội hiếu thêm về hiện vật này cũng như chị Phương Vi đã nhiệt tình giúp đỡ. Đồng thời vô cùng trân quý Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh vì một chuyên đề vô cùng ý nghĩa, giàu giá trị cảm xúc cũng như giá trị giáo dục.

Nguyễn Bình Phương Nhi