KHI GIẢNG ĐƯỜNG ĐẠI HỌC LẮNG NGHE HƠI THỞ DI SẢN TỪ“CÂY GÕ BÁC ĐỒNG”, VƯỜN QUỐC GIA CÁT TIÊN
Hình 1. Nhóm sinh viên bộ môn Phát triển đời sống văn hóa cộng đồng, khoa Di sản và Văn hóa dân tộc trong chuyến điền dã tại Vườn Quốc gia Cát Tiên (Nguồn: Hiếu Danh)
Trong khuôn khổ học phần Phát triển đời sống văn hoá cộng đồng của thầy Phạm Văn Luân, nhóm 6 sinh viên chúng tôi đã có cơ hội tham gia chuyến đi thực tế tại Vườn quốc gia Cát Tiên (tỉnh Đồng Nai). Chuyến đi không chỉ là một “buổi học ngoài giảng đường”, mà còn là dịp để sinh viên trải nghiệm, quan sát và thấu hiểu sâu sắc hơn mối quan hệ giữa con người – thiên nhiên – văn hoá cộng đồng, lắng nghe hơi thở di sản sinh thái nhân văn. Thông qua chuyến thực tế, chúng tôi nhận ra rằng việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản không chỉ nằm ở những công trình hay hiện vật, mà còn ở tinh thần, trong cách con người gắn bó, tôn trọng và sống cùng với thiên nhiên. Môn học đã giúp chúng tôi hiểu rõ hơn về khái niệm “đời sống văn hoá cộng đồng” – một đời sống không tách rời tự nhiên, mà được nuôi dưỡng từ những giá trị tinh thần, tín ngưỡng và lối sống gắn bó mật thiết với môi trường xung quanh. Chuyến đi lần này vì thế trở thành một trải nghiệm quý báu, giúp chúng tôi không chỉ học bằng lý thuyết mà còn bằng cảm xúc và sự quan sát trực tiếp – nền tảng quan trọng để hình thành tình yêu, ý thức và trách nhiệm đối với di sản văn hoá dụa trên nền tảng sinh thái nhân văn.
Hình 2. Nhóm SV check in cổng Vườn Quốc gia Cát Tiên (Nguồn: Hiếu Danh)
Khoảng 8 giờ sáng, ngày 04/11/2025, trong cái nắng ấm chan hòa pha lẫn làn sương se lạnh của Tà Lài, chúng tôi – nhóm 6 sinh viên lớp 23DQLDS, Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh – bắt đầu chuyến đi thực tế đến Vườn quốc gia Cát Tiên. Là 1 người con sinh ra và lớn lên ở nơi đây, đối với tôi, chuyến đi này mang một ý nghĩa cực kì đặc biệt, vừa là dịp để tôi hiểu hơn về quê hương mình – nơi mang hơi thở của cây di sản, vừa là dịp để tôi có thể giới thiệu đến những người bạn ở những nơi khác về nơi mà tôi luôn tự hào.
Hình 3. Đi phà qua sông (Nguồn: Thanh Tuyền)
Sau khi mua vé và trải nghiệm đi phà qua sông Đồng Nai, làn gió mang theo hơi nước mát lạnh, hương rừng ẩm và cả sự háo hức của chúng tôi thoảng qua. Điểm dừng đầu tiên của chúng tôi là khu văn phòng Vườn quốc gia, nơi chị Trang, cán bộ phụ trách, đã chờ sẵn để đón tiếp. Trong buổi trò chuyện thân mật, chị chia sẻ rằng hiện Vườn đã có kế hoạch lập hồ sơ công nhận cây Gõ Bác Đồng là Cây Di sản cùng với một số cây khác vào năm ngoái, nhưng chưa có đủ kinh phí và cơ duyên thực hiện. Trùng hợp thay, chúng tôi đang thực hiện đề tài – là phần “kết thúc có hậu” của môn học…. Với mong muốn đưa Cây Gõ Bác Đồng trở thành cây di sản, chúng tôi đã lập tức tiến hành thẩm tra và khảo sát ngay lập tức. Cả nhóm ai cũng vừa vinh dự, vừa háo hức khi được góp phần vào công tác bảo tồn một cây cổ thụ mang nhiều giá trị sinh thái và lịch sử. Trước khi rời văn phòng, chị Trang còn thân tình mời chúng tôi thưởng thức bánh quy của người Lào – món bánh giòn rụm, thơm nức mùi bơ, vừa lạ vừa quen, khiến cả nhóm thích thú. Sau đó, chuyến tham quan chính thức bắt đầu. Cả nhóm đi sâu vào rừng, dọc hai bên là những tán cây cao vút, ánh nắng len lỏi qua kẽ lá tạo nên một khung cảnh mát rượi. Trên đường đi, chúng tôi nghe tiếng chim hót líu lo, tiếng dế kêu rả rích và tiếng suối chảy róc rách – tất cả tạo nên một bản hòa âm tự nhiên, khiến mọi người như quên hết mệt nhọc và ồn ào nơi phố thị.
Hình 4. Nhóm Sinh viên được cán bộ quản lí vườn tiếp đón và chia sẻ thông tin (Nguồn: Phương Ngân)
Điểm dừng đầu tiên là cây Tung cổ thụ hơn 400 năm tuổi. Khi vừa tới nơi, cả nhóm đều sững sờ – thân cây sừng sững, gốc lớn đến mức phải hơn 20 người ôm mới xuể. Những rễ cây to nổi lên mặt đất uốn lượn như những con rắn khổng lồ, tạo nên một vẻ đẹp hùng vĩ và linh thiêng.
Hình 5. Cả nhóm check in cùng cây Tung cổ thụ 400 tuổi (Nguồn: Hiếu Dan )
Tuy nhiên, điều khiến chúng tôi không khỏi tiếc nuối là nhiều dòng chữ và tên người bị khắc lên thân cây, xâm hại thân cây và làm mất đi phần nào vẻ đẹp nguyên sơ. Đặc biệt ngay gần đó, một chiếc loa nhỏ phát những thông tin và câu chuyện về cây vang lên giữa không gian tĩnh lặng – một hình thức tuyên truyền rất ý nghĩa, giúp du khách hiểu hơn về giá trị của cây cổ thụ và ý thức hơn trong bảo vệ rừng.
Hình 6. Du khách khắc chữ trên thân cây ảnh hưởng sức khỏe cây (Nguồn: Hiếu Danh)
Hình 7. Loa truyền thông đặt tại cây Tung (Nguồn: Hiếu Danh)
Sau khi nghỉ chân và chụp vài tấm ảnh lưu niệm, chúng tôi tiếp tục hành trình đến cây Gõ Bác Đồng – “nhân vật” chính của chuyến đi này. Đường vào khá xa, nắng bắt đầu gắt, ai cũng thấm mệt. May thay, một chú lái xe tải chuyên dụng chở khách trong rừng đi ngang qua, vui vẻ cho cả nhóm quá giang với giá cực rẻ. Nhờ chú, chúng tôi không chỉ tiết kiệm sức mà còn kịp thời gian đến điểm tham quan chính. Cây Gõ Bác Đồng hiện ra trước mắt – to lớn, vững chãi như một vị “lão làng” của khu rừng. Thân cây cao vút, vỏ sẫm màu, phần gốc xòe ra như những cánh tay khổng lồ ôm lấy mặt đất.
Hình 8. Nhóm Sinh viên check in cùng Cây Gõ Bác Đồng (Nguồn: Hiếu Danh)
Hình 9. Độ to của rễ và thân Cây Gõ Bác Đồng (Nguồn: Hiếu Danh)
Dưới tán cây rợp bóng, không khí mát lạnh và tĩnh lặng lạ thường, Ban quản lí vườn đặt rất nhiều bảng thông tin giới thiệu về lịch sử cây Gõ Bác Đồng, kết hợp cùng với loa tuyên truyền những câu truyện xung quanh cây, giúp chúng tôi có cái nhìn sâu sắc hơn về các giá trị sinh tháy nhân văn được chuyển tải qua từng cây cổ thụ nơi đại ngàn…
Hình 10. Bảng thông tin về Cây Gõ Bác Đồng được đặt ngay kế bên cây (Nguồn: Hiếu Danh)
Ngoài dưới tán cây, vườn nghe, vừa xem những thông tin về cây, trong lòng chúng tôi hiện lên những cảm xúc cực kì khó tả, đâu đó nó thôi thúc chúng tôi nhất định phải đưa Cây Gõ Bác Đồng trở thành cây di sản để phát triển du lịch bền vững, từ đó giúp đời sống người dân nơi đây ngày một tốt hơn. Chuyến đi kết thúc vào buổi trưa, khi mặt trời đã lên cao, ánh nắng chiếu xuyên qua những tán lá già, lung linh như dát vàng cả khu rừng. Nhìn lại chặng đường vừa qua, ai cũng thấy trong lòng dâng lên một niềm xúc động khó tả. Được góp phần hỗ trợ cộng đồng lập hồ sơ Cây Di sản cho cây Gõ Bác Đồng với chúng tôi, không chỉ là một bài học thực tế mà còn là một kỷ niệm đáng nhớ – nơi chúng tôi được chạm tay vào “hơi thở của rừng”, cảm nhận được giá trị thật sự của di sản thiên nhiên và văn hóa sau một học phần đặc biệt – nơi giúp chúng tôi được lắng nghe hồn cây di sản…
Hình 11. Cây Gõ Bác Đồng xanh tốt, khỏe mạnh dù đã 700 tuổi (Nguồn: Hiếu Danh)
Chuyến đi thực tế tại Vườn quốc gia Cát Tiên không chỉ giúp chúng tôi mở mang kiến thức về công tác bảo tồn di sản thiên nhiên, mà còn để lại nhiều xúc cảm sâu sắc về mối quan hệ gắn bó giữa con người và môi trường sống. Giữa không gian rừng già hùng vĩ, khi được tận mắt chiêm ngưỡng cây Tung hàng trăm năm tuổi – to đến mức hai mươi người ôm mới xuể – hay khi đứng trước cây Gõ Bác Đồng hơn bảy trăm năm tuổi, dưới sự cố vấn chuyên môn và kết nối của thầy phụ trách bộ môn, của chú Nguyễn Văn Tiến – Phó Ban Quản lý Di tích QGĐB Khảo cổ Cát Tiên… nhóm chúng tôi được Ban quản lý Vườn giao hỗ trợ lập hồ sơ công nhận Cây Di sản Việt Nam, chúng tôi mới thật sự cảm nhận rõ ý nghĩa của việc “gìn giữ di sản” trong thực tế. Mỗi thân cây, mỗi cành lá như đang kể lại câu chuyện dài về sự kiên cường của thiên nhiên và tinh thần gìn giữ của con người. Sau khi học môn Phát triển đời sống văn hóa cộng đồng, chúng tôi nhận ra rằng việc bảo tồn không chỉ dừng lại ở phạm vi vật chất, mà còn phải hướng đến việc nuôi dưỡng đời sống tinh thần, ý thức và niềm tự hào của cộng đồng. Cây cổ thụ ở Cát Tiên – đặc biệt là cây Gõ Bác Đồng – không chỉ là di sản sinh thái thiên nhiên, mà còn là điểm tựa văn hóa, là sợi dây kết nối giữa con người, thiên nhiên và quá khứ trên nền tảng sinh thái nhân văn. Chính những trải nghiệm ấy đã giúp chúng tôi hiểu sâu hơn giá trị của môn học, biến lý thuyết thành cảm xúc và hành động cụ thể, nuôi dưỡng trong lòng mỗi người một tình yêu lớn hơn với nghề và với thiên nhiên quê hương.
Chúng em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban quản lý Vườn quốc gia Cát Tiên, đặc biệt là chị Trang – người đã tận tình hướng dẫn và chia sẻ những thông tin quý giá trong suốt chuyến đi; chúng em cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến thầy Phạm Văn Luân đã tạo điều kiện cho nhóm có cơ hội học tập, trải nghiệm và gắn kiến thức với thực tiễn. Cuối cùng, cảm ơn các bạn trong nhóm đã cùng nhau trải qua một hành trình đầy nắng, đầy mồ hôi nhưng cũng đầy kỷ niệm – nơi chúng tôi không chỉ học về cây di sản, mà còn học về tình người, trách nhiệm và niềm tin vào giá trị văn hóa cộng đồng.
Mặc dù học phần Phát triển đời sống văn hoá cộng đồng đã chính thức khép lại và chúng tôi cũng đã hoàn thành kỳ thi kết thúc môn, nhưng những giá trị và cảm hứng mà học phần mang lại vẫn còn tồn đọng rất sâu sắc. Chính từ những bài học về mối quan hệ giữa văn hoá – con người – tự nhiên, nhóm chúng tôi đã quyết định quay trở lại Vườn Quốc gia Cát Tiên lần thứ ba, không chỉ để ôn lại kỷ niệm, mà còn để cảm nhận rõ hơn tinh thần “phát triển đời sống gắn với cộng đồng” mà thầy Luân đã truyền dạy. Qua lần trở lại này, được trực tiếp tham gia cùng Ban quản lý vườn trong quá trình hỗ trợ lập hồ sơ cây Gõ Bác Đồng trở thành Cây Di sản Việt Nam giúp tôi hiểu rõ hơn tầm quan trọng của công tác bảo tồn và giá trị của từng cá thể cây cổ thụ. Tuy nhiên, trong quá trình tìm hiểu, tôi nhận ra rằng ở Cát Tiên vẫn còn rất nhiều cây cổ thụ khác cũng đủ điều kiện được công nhận là cây di sản nhưng chưa được quan tâm đúng mức, một phần do thiếu nguồn lực và nhân sự chuyên môn để xúc tiến hồ sơ… Từ trải nghiệm này, tôi cảm thấy mình có trách nhiệm hơn với thiên nhiên và di sản văn hoá của quê hương. Tôi mong rằng trong tương lai sẽ có nhiều cơ hội hơn để đóng góp cho công tác bảo tồn, hỗ trợ các cộng đồng, địa phương lập hồ sơ cây di sản, giúp cộng đồng có cơ sở bảo vệ các cây cổ thụ, bảo vệ rừng, bảo vệ đa dạng sinh học. Đồng thời, đây cũng là định hướng giúp tôi xác định rõ con đường khởi nghiệp sáng tạo sau này – hướng đến lĩnh vực văn hoá kết hợp với sinh thái nhân văn, lan toả tinh thần bảo tồn, gìn giữ và phát triển bền vững những giá trị di sản của Việt Nam. Bởi lẽ, mỗi cây cổ thụ không chỉ là chứng nhân của rừng, mà còn là ký ức và linh hồn của cộng đồng – nơi văn hoá và thiên nhiên cùng thở chung một nhịp./.
Ảnh bên lề sự kiện:
Nhóm Sinh viên cùng thầy Phạm Văn Luân thực địa, tập tiếp cận, phân tích lá, cây, tuổi cây di sản ở núi Dinh (Vũng Tàu cũ), 12/10/2025.
Lê Thị Hiếu Danh, 23DQLDS
