Khám phá Bình Mỹ: Nơi lịch sử và đời sống hội tụ

Tôi tên là Doanh Thị Kim Oanh, sinh viên năm hai khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật – Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Phạm Văn Luân – người thầy đã tận tình hướng dẫn, đồng hành và đã tạo điều kiện để chúng tôi được tiếp cận đề án “Đánh thức Rồng Xanh” (một đề án mang tầm nhìn sâu sắc trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa ven sông Sài Gòn gắn với phát triển du lịch cộng đồng). Nhờ thầy, chúng tôi không chỉ được học lý thuyết trong lớp học, mà còn được bước ra đời sống để trải nghiệm thực tế, lắng nghe câu chuyện của người dân, chạm vào những giá trị văn hóa đang hiện hữu giữa vùng đất Bình Mỹ anh hùng. Đó là cơ hội quý báu giúp chúng tôi hiểu rõ hơn rằng văn hóa không chỉ là những khái niệm trong giáo trình, mà là dòng chảy sống động trong từng ngôi nhà, từng di tích, từng con người đang gìn giữ ký ức của vùng “Đất thép thành đồng”.

Hình 1: Những địa điểm TS. Phạm Văn Luân và nhóm sinh viên
 Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh khảo sát
(Nguồn: Google maps)

Vào ngày 24/9/2025, nhóm sinh viên Trường Đại học Văn Hóa Thành phố Hồ Chí Minh cùng TS. Phạm Văn Luân đã có mặt tại xã Bình Mỹ, Thành phố Hồ Chí Minh nhằm thu thập tư liệu nghiên cứu môn “Lý luận Văn hóa” với đề tài: “Bảo tồn và phát triển nguồn lực văn hóa tại xã Bình Mỹ – góc nhìn từ đề án “Đánh thức Rồng Xanh””.

 Khảo sát bắt đầu từ UBND xã Bình Mỹ, nơi nhóm sinh viên được nghe trình bày về lịch sử hình thành, quá trình sáp nhập và các giá trị văn hóa địa phương. Tại đây, TS-KTS Nguyễn Anh Tuấn – Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã đã dành thời gian chia sẻ về bối cảnh lịch sử, văn hóa và tiềm năng phát triển của địa phương. Ông Nguyễn Anh Tuấn chia sẻ, xã Bình Mỹ mới được sáp nhập từ ba xã: Bình Mỹ, Hòa Phú và Trung An, với dân số trên 100.000 người, hoạt động kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp. Ông cũng gợi ý một số địa điểm văn hóa tiêu biểu để nhóm khảo sát, bao gồm các ngôi chùa, miếu thờ, bia đá cổ, đình làng, khu tưởng niệm Sông Lu, Ngã ba Cây Bồ Đề, các tuyến kênh rạch, vườn trái cây và hộ dân làm du lịch trải nghiệm…

Hình 2: Hình ảnh TS. Phạm Văn Luân tặng sách cho TS – KTS Nguyễn Anh Tuấn – chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Bình Mỹ, Thành phố Hồ Chí Minh
(Nguồn: Doanh Thị Kim Oanh)
Ngày 24/09/2025

Khu tưởng niệm sông Lu – Nơi tri ân những hy sinh

Tiếp đó, nhóm có cơ hội được tham quan tại Khu tưởng niệm Sông Lu – tọa lạc tại ấp An Hòa, trước đây thuộc xã Trung An, nay thuộc xã Bình Mỹ, Thành phố Hồ Chí Minh. Công trình được xây dựng trên diện tích 5.095,1m², gồm nhiều hạng mục như nhà tưởng niệm, nhà đặt bia đá, cổng tam quan, cổng phụ và các công trình phụ trợ… với tổng mức đầu tư là 36 tỷ đồng. Được xây dựng để tri ân các chiến sĩ cùng nhân dân đã hy sinh trong trận đánh Sông Lu vào đêm 26, rạng sáng ngày 27/1/1951, khu tưởng niệm là biểu tượng của lòng biết ơn sâu sắc mà Đảng và nhân dân dành cho những người đã ngã xuống vì độc lập, tự do của Tổ quốc. Vào những ngày lễ lớn như 30/4 hay 2/9, nơi đây thường được tổ chức dâng hương tưởng niệm, thể hiện truyền thống uống nước nhớ nguồn. Đặc biệt, để khắc ghi chiến công oanh liệt ấy, xã đã đặt tên cho tuyến đường huyết mạch của địa phương là đường Sông Lu, như một lời nhắc nhở thế hệ mai sau luôn ghi nhớ công ơn các anh hùng liệt sĩ.

Hình 3: Hình ảnh TS. Phạm Văn Luân và nhóm sinh viên Trường Đại học Văn hóa  Thành phố Hồ Chí Minh khảo sát thực tế bên trong Khu tưởng niệm sông Lu
(Nguồn: Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Tấm bia đá tại khu tưởng niệm Sông Lu đã khắc ghi toàn bộ diễn biến và ý nghĩa của trận đánh Sông Lu. Bia đá với dòng chữ vàng trang nghiêm không chỉ là chứng nhân lịch sử mà còn là điểm nhấn gây xúc động mạnh mẽ cho mỗi người khi đến viếng thăm.

Hình 4: Hình ảnh bia ghi công các chiến sĩ trong Khu tưởng niệm sông Lu
(Nguồn Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Ngã ba cây Bồ đề – Biểu tượng sống động của cộng đồng

 Ngã ba Cây Bồ Đề tọa lạc tại xã Trung An trước đây, nay thuộc xã Bình Mỹ, Thành phố Hồ Chí Minh. Là một trong những căn cứ địa cách mạng quan trọng của quân và dân ta trong các cuộc kháng chiến, nổi bật là thời kỳ chống Mỹ. Đây là địa danh quen thuộc với người dân địa phương, được gọi tên từ hình ảnh một cây bồ đề cổ thụ sừng sững nơi ngã ba, trở thành đặc điểm nhận dạng gắn bó qua nhiều thế hệ. Với tuổi đời hơn 50 năm, cây bồ đề không chỉ là dấu mốc không gian mà còn là nhân chứng lịch sử, chứng kiến sự đổi thay và phát triển của vùng đất Bình Mỹ. Dưới tán lá xanh mát ấy, chính quyền và nhân dân đã dựng bia đá cùng một ngôi miếu nhỏ để tưởng nhớ những người có công với địa phương, đồng thời gửi gắm niềm tin cầu mong sự bình an, thịnh vượng. Trong tâm thức cộng đồng, cây bồ đề là biểu tượng của sự sống bền vững, của sự che chở và linh thiêng. Sừng sững giữa ngã ba, cây bồ đề như một điểm tựa tinh thần, vừa gắn kết quá khứ với hiện tại, vừa mang đến cảm giác bình yên, ấm áp cho nhân dân nơi đây.

Hình 5: Hình ảnh Ngã ba cây Bồ đề
(Nguồn Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Khu tưởng niệm Trung đội Gò Môn – Dấu ấn anh hùng

Khu tưởng niệm Trung đội Gò Môn tọa lạc tại ấp An Bình, xã Bình Mỹ (trước đây là xã Trung An, huyện Củ Chi), là nơi ghi dấu những trận chiến oai hùng của quân và dân Gò Môn, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc. Được xây dựng để tưởng nhớ 22 chiến sĩ Trung đội Gò Môn hy sinh ngày 12/11/1964, Bia tưởng niệm được khánh thành vào ngày 27/7/1991, thiết kế hình vòng cung cao khoảng 3,5m, trên có ngôi sao vàng 5 cánh cùng dòng chữ “TỔ QUỐC GHI CÔNG”, phía dưới khắc tên các chiến sĩ đã ngã xuống. Đây không chỉ là di tích lịch sử mà còn là niềm tự hào của người dân Củ Chi, Hóc Môn, Gò Vấp và Quận 12. Lịch sử Trung đội Gò Môn gắn liền với phong trào Đồng Khởi 1961 – 1962, khi quân và dân Gò Môn dũng cảm chiến đấu, phá hỏng các ấp chiến lược của địch và thực hiện nhiều trận đánh thắng lợi. Ngày 12/11/1964, căn cứ cách mạng bị tấn công, Trung đội Gò Môn cùng khoảng 60 cán bộ, đồng bào đã hy sinh anh dũng, tạo sức mạnh to lớn để tiêu diệt kẻ thù và bảo vệ quê hương. Nhằm lưu giữ giá trị lịch sử, Bia tưởng niệm đã được sửa chữa, cải tạo theo Quyết định số 3570/QĐ-UBND ngày 07/3/2019 của UBND huyện Củ Chi. Hiện nay, khu tưởng niệm được giữ gìn trang nghiêm, trở thành địa chỉ đỏ giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Hình 6: Bia tưởng niệm cán bộ chiến sĩ Trung đội Gò Môn, hy sinh ngày 12/11/1964
(Nguồn: Nguyễn Thị Kim Ngân)
Ngày: 24/09/2025

Hàng năm, vào các dịp lễ, tết hoặc họp mặt Truyền thống Gò Môn, đông đảo nhân dân và thân nhân liệt sĩ từ Củ Chi, Hóc Môn, Gò Vấp và Quận 12 đều về đây thắp hương, tưởng nhớ công lao to lớn của các chiến sĩ, đồng thời nhắc nhở các thế hệ hôm nay tiếp nối truyền thống yêu nước, xây dựng quê hương giàu đẹp. Khu tưởng niệm Trung đội Gò Môn không chỉ là dấu ấn lịch sử mà còn là biểu tượng của lòng dũng cảm và ý chí bất diệt của quân và dân vùng đất Củ Chi anh hùng.

Hình 7: Hình ảnh TS. Phạm Văn Luân và nhóm sinh viên Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh khảo sát thực tế tại Khu tưởng niệm Trung đội Gò Môn
(Nguồn Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Văn phòng ấp An Bình, văn phòng ấp 17 – những chia sẻ lịch sử

Vào khoảng 16 giờ ngày 24/09/2025, nhóm khảo sát đã có mặt tại Văn phòng ấp An Bình, xã Bình Mỹ (trước đây là xã Trung An, huyện Củ Chi) để gặp gỡ các nguyên cán bộ xã, những người từng trải qua thời kỳ kháng chiến gian khó. Buổi giao lưu có sự tham gia của cụ Nguyễn Thị Tấm (83 tuổi) – nguyên Bí thư Đảng ủy, cô Đỗ Thị Cưỡng (72 tuổi) – nguyên Phó Bí thư, cùng chú Lê Văn Tùng và chú Lý Trí Thức – nguyên Trưởng ấp và Chủ tịch UBND xã.

Hình 8: Hình ảnh các cô chú nguyên cán bộ xã Trung An, huyện Củ Chi,Thành phố Hồ Chí Minh (cũ) đang chia sẻ lịch sử hình thành của xã
(Nguồn: Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Cụ Nguyễn Thị Tấm kể lại hành trình cách mạng của mình từ năm 1960, khi vùng đất Trung An vẫn còn bị địch trấn áp ác liệt. Cụ chia sẻ về việc giải phóng 4 ấp – Bốn Phú, An Bình, An Hòa, An Định và việc thành lập đội “Dân quân du kích” bảo vệ vùng giải phóng. Hệ thống địa đạo dài hơn 10.000m được xây dựng từ ấp An Bình tới An Hòa, trở thành “mạch máu” của phong trào cách mạng địa phương. Cụ cũng nhắc đến những trận càn ác liệt của địch, đặc biệt là các cuộc tấn công năm 1961 và 1964, cùng với những khó khăn trong giai đoạn Mỹ lập ấp chiến lược từ 1965 – 1975. Cùng với đó, Cô Đỗ Thị Cưỡng cũng bổ sung thêm về phong trào cách mạng tại xã, từ thời chống Pháp cho đến chống Mỹ, nhấn mạnh vai trò của các tổ chức cứu quốc như Đoàn Thanh niên, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân trong việc huy động nhân dân tham gia đấu tranh.

Hình 9: Hình ảnh cụ Nguyễn Thị Tấm và cô Đỗ Thị Cưỡng đang chia sẻ về lịch sử xã Trung An, huyện Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh (cũ)
(Nguồn Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Bên cạnh đó, Chú Lý Trí Thức dẫn dắt câu chuyện về Trung tướng Nguyễn Bình – vị tướng tài ba được Chủ tịch Hồ Chí Minh tin tưởng giao trọng trách tổ chức kháng chiến ở Nam Bộ, thống nhất lực lượng vũ trang và thành lập Trường Quân chính miền Đông, trực tiếp đào tạo nhiều cán bộ chỉ huy cho các địa phương.

Hình 10: Chân dung đồng chí Nguyễn Bình
 (Nguồn: Ảnh tư liệu)

Trong buổi khảo sát tại văn phòng ấp 17, nhóm tiếp tục được được tiếp nhận thông tin về loài cây Mã Tiền (còn gọi là cây Củ Chi), một loại cây độc hạng A từng mọc nhiều ở vùng đất này. Loài cây này từng được dùng để chữa chấn thương trong chiến tranh, nhưng ngày nay chỉ còn 1–2 cây tồn tại, gần như đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.

Hình ảnh cây Mã Tiền
(Nguồn: Dược liệu)

Đồng thời, chú Nguyễn Văn Phúc – nguyên Bí thư xã Bình Mỹ chia sẻ thông tin quý giá về phim tư liệu “Bình Mỹ quê tôi” trên nền tảng Youtube, đồng thời giới thiệu. Nhóm cũng vinh dự được chú Phúc trao tặng cuốn sách “Lịch sử truyền thống đấu tranh cách mạng của Đảng bộ và nhân dân xã Bình Mỹ (1930–2010)”, bổ sung thêm hiểu biết về lịch sử địa phương.

Hình 11: Hình ảnh chú Nguyễn Văn Phúc -Nguyên Bí thư xã Bình Mỹ, huyện Củ Chi, Thành phố Hồ Chí Minh (cũ) tặng sách cho nhóm sinh viên Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh (Nguồn: Doanh Thị Kim Oanh)
Ngày: 24/09/2025

Là sinh viên khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật. Qua chuyến đi khảo sát tại Bình Mỹ giúp tôi nhận thức sâu sắc về mối quan hệ giữa lịch sử, con người và di sản văn hóa. Những câu chuyện của các nhân chứng như: cụ Nguyễn Thị Tấm, cô Đỗ Thị Cưỡng, chú Lý Trí Thức, cho thấy văn hóa không chỉ là di tích hay hiện vật, mà còn là dòng chảy tinh thần, là ký ức và kinh nghiệm được truyền lại, góp phần hình thành bản sắc cộng đồng. Các di tích như Khu tưởng niệm Sông Lu, Ngã ba cây Bồ đề, Khu tưởng niệm Trung đội Gò Môn vừa là chứng nhân lịch sử, vừa là biểu hiện của văn hóa sống, định hình nhận thức và giá trị tinh thần cho thế hệ trẻ. Khi liên kết với đề án “Đánh thức Rồng Xanh”, các di tích và câu chuyện này trở thành nguồn lực văn hóa sống động, được khai thác không chỉ để giáo dục truyền thống mà còn để phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa ven sông, kết nối lịch sử, thiên nhiên và đời sống xã hội. Trải nghiệm giúp nhận thức rõ tính toàn diện của văn hóa, bao gồm giá trị vật chất lẫn phi vật thể  và nhấn mạnh vai trò quản lý, bảo tồn, phục hồi các di sản theo hướng bền vững, để văn hóa vừa giữ gìn bản sắc, vừa trở thành động lực phát triển cộng đồng.

Hình 12, 13: Hình ảnh TS. Phạm Văn Luân và nhóm sinh viên Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh khảo sát thực tế tại xã Bình Mỹ, Thành phố Hồ Chí Minh
(Nguồn Nguyễn Công Danh)
Ngày: 24/09/2025

Doanh Thị Kim Oanh