Học qua văn hóa, Văn hóa trong sự học: Tham khảo, vận dụng Báo cáo MONDIACULT 2025 trong học tập bộ môn Lý luận văn hóa
MONDIACULT 2025 trong học tập bộ môn Lý luận văn hóa
Bài viết hướng đến chủ đề “Văn hóa và giáo dục”, kết nối những quan điểm trọng tâm trong Báo cáo MONDIACULT 2025 của UNESCO với đề tài nghiên cứu của sinh viên về áo dài cách tân tại Khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật – Trường Đại học Văn hóa TP.HCM. Trên cơ sở tiếp cận lý luận văn hóa, tác giả phân tích mối quan hệ tương hỗ giữa văn hóa và giáo dục trong việc hình thành nhân cách, bản sắc và năng lực sáng tạo của người học. Qua đó, bài viết làm nổi bật vai trò của văn hóa như một nền tảng bền vững cho giáo dục, đồng thời là động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện của con người trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi văn hóa đương đại.
ABSTRACT
This paper explores the theme of “Culture and Education” by connecting the key perspectives of UNESCO’s MONDIACULT 2025 Report with a student research project on the reinterpreted áo dài at the Faculty of Cultural Management and Arts, Ho Chi Minh City University of Culture. Drawing upon cultural theory, the study examines the interrelation between culture and education in shaping identity, creativity, and humanistic values among learners. It further underscores the importance of culture as a sustainable foundation for education and as a driving force for holistic human development amid globalization and contemporary cultural transitions.
Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn TS. Phạm Văn Luân, giảng viên học phần Lý luận văn hóa tại Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh vì những hướng dẫn tận tâm và sự truyền cảm hứng trong suốt quá trình học tập. Nhờ những chỉ dẫn quý báu của Thầy, tôi được tiếp cận nhiều góc nhìn đa chiều về văn hóa giúp tôi phát triển tư duy phân tích và khả năng nhìn nhận vấn đề một cách toàn diện. Đồng thời, nhờ những chỉ dẫn quý báu của Thầy, tôi đã có cơ hội học hỏi và triển khai những tinh thần, định hướng từ Báo cáo MONDIACULT 2025 trong quá trình học tập và nghiên cứu, từ đó có nhận thức sâu hơn về vai trò của văn hóa trong việc phân tích, phản biện và trải nghiệm thế giới xung quanh. Những kiến thức và định hướng này không chỉ mở rộng tầm nhìn học thuật mà còn giúp tôi rèn luyện kỹ năng vận dụng lý luận văn hóa vào thực tiễn một cách linh hoạt và sáng tạo. Qua học phần này, tôi càng thấy rõ tầm quan trọng của việc học văn hóa không chỉ là tiếp thu kiến thức mà còn là rèn luyện khả năng suy nghĩ phản biện, cảm nhận giá trị nhân văn và xây dựng kỹ năng nghiên cứu.
Bài viết trình bày những suy ngẫm và hướng ứng dụng Báo cáo MONDIACULT 2025 của UNESCO trong học phần “Lý luận văn hóa.” Bài viết hướng đến chủ đề “Văn hóa và giáo dục” và kết nối các quan điểm của báo cáo với đề tài nghiên cứu của sinh viên về áo dài cách tân, qua đó làm nổi bật sự giao thoa giữa di sản văn hóa và sáng tạo trong giáo dục hiện đại. Nghiên cứu nhấn mạnh văn hóa không chỉ là nền tảng mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện của con người trong bối cảnh toàn cầu hóa.
- Giới thiệu
Khi đọc bản Báo cáo MONDIACULT 2025 do UNESCO công bố tại Barcelona (Tây Ban Nha) vào ngày 29/9/2025, tôi cảm nhận đây là một trong những tài liệu quan trọng nhất của thời đại về việc tái định nghĩa vai trò của văn hóa trong phát triển bền vững. Báo cáo có độ dài 388 trang, được xem là kết quả của 40 năm hội nghị MONDIACULT kể từ năm 1982, với sự tham gia của 193 quốc gia thành viên UNESCO. Trong bối cảnh toàn cầu đang phải đối mặt với khủng hoảng môi trường, công nghệ, xung đột văn hóa và sự phân hóa xã hội, báo cáo này đưa ra một thông điệp mạnh mẽ: văn hóa cần được xem là trụ cột thứ tư của phát triển bền vững, bên cạnh kinh tế, xã hội và môi trường.
- Nội dung chính của Báo cáo MONDIACULT 2025
Báo cáo MONDIACULT 2025 của UNESCO được chia thành bốn nội dung lớn phản ánh những vấn đề văn hóa nổi bật của thế giới hiện nay.
Trước hết là phần Văn hóa và giáo dục (Culture and Education). Đây là nội dung tôi quan tâm nhất, vì UNESCO cho rằng không thể có giáo dục toàn diện nếu thiếu nền tảng văn hóa, và ngược lại, văn hóa chỉ thật sự sống động khi được truyền dạy cho thế hệ trẻ. Báo cáo khuyến khích các quốc gia đưa văn hóa, nghệ thuật, di sản và sáng tạo vào chương trình học, giúp học sinh – sinh viên được “học thông qua văn hóa” chứ không chỉ học bằng sách vở.
Phần thứ hai là Di sản văn hóa và sáng tạo đương đại (Cultural Heritage & Creative Economy). Ở đây, UNESCO nhấn mạnh tầm quan trọng của việc kết hợp giữa bảo tồn và sáng tạo. Di sản không chỉ là những giá trị quá khứ cần gìn giữ, mà còn là nguồn cảm hứng cho kinh tế sáng tạo, du lịch và giáo dục.
Phần thứ ba là Chính sách văn hóa trong thời đại số (Cultural Policy & Digital Transition). Báo cáo đề cập đến việc các quốc gia cần có chính sách mới để thích ứng với công nghệ, mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo, nhằm bảo vệ bản quyền, định hướng sáng tạo và giữ gìn bản sắc trong không gian số.
Cuối cùng là Bình đẳng văn hóa và đa dạng bản sắc (Cultural Diversity & Inclusion), kêu gọi xây dựng môi trường văn hóa cởi mở, nơi mọi người đều có cơ hội tiếp cận và tham gia sáng tạo, bất kể giới tính, dân tộc hay địa vị xã hội.
- Liên hệ trong học tập và nghiên cứu
Trong bốn nội dung này, tôi đặc biệt quan tâm đến phần Văn hóa và giáo dục, vì nó liên hệ rất sát với môn Lý luận văn hóa mà tôi đang học. Những gì UNESCO nêu ra làm tôi nhớ đến nhiều bài giảng trong lớp về mối quan hệ giữa văn hóa và con người. Hơn nữa, tôi còn thấy nội dung này gần gũi với đề tài nhóm nghiên cứu của mình – “Áo dài cách tân qua góc nhìn sinh viên Khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật – Trường Đại học Văn hóa TP.HCM.” Bởi lẽ, việc tìm hiểu và trải nghiệm áo dài cách tân chính là một cách học tập thông qua văn hóa, giúp sinh viên vừa hiểu giá trị truyền thống, vừa tiếp cận tinh thần sáng tạo trong thời đại mới.
Hình 2. Sinh viên và nghệ nhân Áo dài Năm Tuyền
(Nguồn: Nhóm nghiên cứu Lý luận văn hóa, 2025)
Chiếc áo dài cách tân là minh chứng sống động cho quá trình tiếp biến văn hóa trong xã hội đương đại – nơi truyền thống và hiện đại giao thoa. Nếu MONDIACULT 2025 hướng đến việc “giáo dục văn hóa để hình thành công dân toàn cầu”, thì nghiên cứu của nhóm tôi lại thể hiện rõ cách mà giáo dục thẩm mỹ và bản sắc dân tộc có thể được truyền tải thông qua di sản áo dài. Qua các chuyến trải nghiệm tại Bảo tàng Áo dài TP.HCM, sinh viên không chỉ quan sát mà còn được học bằng cảm xúc, trực tiếp tiếp xúc với hiện vật, nghe câu chuyện của những nhà thiết kế và nghệ nhân. Đây chính là mô hình “học thông qua văn hóa” (learning through culture) mà UNESCO khuyến khích trong MONDIACULT 2025 – coi di sản không chỉ là quá khứ, mà là công cụ giáo dục hiện tại.
Từ góc nhìn môn Lý luận văn hóa, tôi nhận ra mối liên hệ sâu sắc giữa báo cáo MONDIACULT và đề tài nhóm ở ba phương diện chính. Thứ nhất, về lý luận, cả hai đều đề cao quy luật tiếp biến văn hóa – nơi một nền văn hóa chỉ có thể tồn tại nếu biết thích ứng, chọn lọc và sáng tạo. Áo dài cách tân chính là minh chứng cho năng lực “cultural literacy” mà UNESCO đề cập: năng lực hiểu, đánh giá và sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa dân tộc. Thứ hai, về giáo dục, việc nghiên cứu áo dài cách tân không chỉ giúp sinh viên hiểu thêm về di sản mà còn hình thành nhận thức sâu hơn về giá trị thẩm mỹ và bản sắc. Thứ ba, về thực tiễn, áo dài cách tân là ví dụ rõ ràng cho hướng đi mà UNESCO khuyến khích – kết hợp giữa bảo tồn và sáng tạo để làm mới văn hóa truyền thống trong đời sống hiện đại.
Tôi dự định sẽ sử dụng Báo cáo MONDIACULT 2025 làm nguồn tư liệu nền tảng trong bài thi hết môn Lý luận văn hóa. Các luận điểm của UNESCO về “văn hóa trong giáo dục” sẽ được tôi vận dụng làm khung lý thuyết để phân tích quá trình tiếp biến văn hóa của áo dài Việt Nam, đồng thời chứng minh rằng văn hóa không chỉ là sản phẩm của xã hội, mà còn là nguồn lực phát triển và giáo dục con người. Qua đó, tôi muốn đề xuất hướng phát triển mới cho sinh viên ngành Quản lý văn hóa: không chỉ học để quản lý, mà còn phải biết sáng tạo, lan tỏa và bảo vệ giá trị văn hóa dân tộc trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Hình 3. Buổi trao đổi giữa sinh viên và nghệ nhân Áo dài
(Nguồn: Nhóm nghiên cứu Lý luận văn hóa, 2025)
- Kết luận
Nhìn rộng hơn, MONDIACULT 2025 không chỉ là một báo cáo học thuật mà còn là một tuyên ngôn nhân văn: văn hóa là nền tảng để con người hiểu nhau và cùng tồn tại. Điều này khiến tôi càng trân trọng hơn những giờ học Lý luận văn hóa, nơi thầy cô giúp sinh viên học cách nhìn đời bằng con mắt nhân văn và văn hóa. Đối với tôi, việc đọc MONDIACULT không chỉ mở rộng tri thức, mà còn giúp tôi hiểu rõ hơn ý nghĩa của ngành mình theo đuổi – ngành Quản lý văn hóa, nơi con người học cách sống, làm việc và sáng tạo trên nền tảng các giá trị văn hóa Việt Nam.
Tài liệu tham khảo
- Nguyễn Chí Bền (2011), Văn hóa học đại cương, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
- Nhóm 3 (2025), Áo dài cách tân: Biểu hiện tiếp biến văn hóa qua góc nhìn sinh viên Khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật – Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh [Báo cáo nghiên cứu học phần Lý luận văn hóa], Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh.
- Trần Ngọc Thêm (2016), Hệ giá trị Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại và con đường tới tương lai, NXB Văn hóa – Văn nghệ TP.HCM.
- UNESCO (2025), MONDIACULT 2025: Reframing Cultural Policies for Sustainable Development [Original electronic version, PDF], Barcelona. https://doi.org/10.58337/REJU6051
Phan Hồng Trâm
