Giới và Dân số – Lựa chọn hay Trách nhiệm?”: Đối thoại liên thế hệ về mức sinh thấp tại Việt Nam

“Mức sinh thấp cần được nhìn rộng hơn như một chỉ báo của sự mất cân bằng giới, của áp lực vô hình đè nặng lên phụ nữ trong hôn nhân, và cả sự thiếu công nhận những hình thức hôn nhân, gia đình đa dạng của thời hiện đại,” ThS. Phù Khải Hùng chia sẻ.

Vừa qua, tại Chi nhánh Nhà Xuất bản Phụ nữ Việt Nam, buổi trò chuyện chuyên đề “Giới và Dân số – Lựa chọn hay Trách nhiệm?” đã diễn ra trong không khí gần gũi nhưng không kém phần học thuật và thẳng thắn. Chương trình là một nỗ lực mở rộng không gian đối thoại đa chiều giữa các nhà nghiên cứu, giới trẻ và đại diện các thế hệ đi trước về một vấn đề đang ngày càng được quan tâm: mức sinh thấp tại Việt Nam.

Từ “bùng nổ dân số” đến “mức sinh thấp”: Những chuyển dịch lịch sử

Mở đầu tọa đàm, ThS. Nguyễn Quang Việt Ngân – một nhà nghiên cứu về dân số và giới – đã dẫn dắt người nghe qua hành trình lịch sử của chính sách dân số Việt Nam. Từ “nỗi sợ bùng nổ dân số” ở thế kỷ 20 đến “nỗi lo mức sinh thấp” hiện nay, bức tranh dân số Việt Nam không chỉ phản ánh những con số mà còn cho thấy sự thay đổi sâu sắc trong quan niệm xã hội về hôn nhân, sinh con và vai trò giới.

Theo chị Ngân, các chỉ số về dân số chỉ thực sự mang ý nghĩa khi được đặt trong bối cảnh xã hội cụ thể: nơi áp lực kinh tế, điều kiện sống, kỳ vọng gia đình và môi trường chính sách đan xen chặt chẽ với lựa chọn cá nhân. Việc sinh con không còn là một “trách nhiệm tự thân” của phụ nữ hay của từng cặp vợ chồng riêng lẻ, mà là hệ quả của cả một hệ sinh thái xã hội, nơi quyền lựa chọn và điều kiện thực hiện lựa chọn đó chưa thật sự bình đẳng.

Sinh con – quyền lựa chọn hay gánh nặng giới tính?

Tiếp nối buổi trò chuyện, ThS. Phù Khải Hùng bổ sung những phân tích từ góc độ văn hóa và xã hội học. Theo anh, vấn đề dân số không thể tách rời khỏi bối cảnh văn hóa – giới. Quan niệm truyền thống vẫn đặt phụ nữ vào vai trò sinh đẻ và nuôi dưỡng, trong khi nam giới cũng chịu áp lực phải “khẳng định bản lĩnh” thông qua khả năng sinh sản. Ngay cả việc lựa chọn và sử dụng các biện pháp tránh thai cũng không nằm ngoài ảnh hưởng của định kiến giới, nơi mà quyền lực nam tính vẫn còn chi phối mạnh mẽ.

Tiếng nói của người trẻ: Lo lắng, nghi ngờ, và trăn trở

Điểm nhấn của buổi tọa đàm đến từ phần chia sẻ sôi nổi giữa các bạn trẻ – những người đang đối mặt trực tiếp với câu hỏi: “Có nên sinh con hay không?”. Những nỗi lo được nói ra một cách chân thật và không né tránh: áp lực tài chính, trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ, sự bất ổn trong công việc, khó khăn trong việc đảm bảo cho con cái một môi trường phát triển toàn diện, và thậm chí là… sợ yêu, sợ gắn bó.

Chị Phương – đại diện từ Nhà Nhiều Cột, một tổ chức thúc đẩy bình đẳng giới trong gia đình – đã nói một cách thẳng thắn: “Người trẻ hôm nay biết nhiều thì sợ nhiều, biết ít thì sợ ít, còn không biết thì… không sợ”. Theo chị, vấn đề dân số không còn là câu chuyện đơn giản của số lượng hay chính sách, mà đã trở thành câu chuyện của cảm xúc, của khát vọng được sống đúng với giá trị của bản thân – và cũng là nhu cầu về một môi trường chính sách hỗ trợ, tôn trọng và đồng hành.

Nhìn từ thế hệ trước: Sự thay đổi của tự do và nghĩa vụ

Sự kiện càng trở nên sâu sắc với sự góp mặt của TS. Bùi Trân Phượng – nhà giáo dục, nhà nghiên cứu văn hóa – và TS. Hoàng Kim Oanh – một người mẹ, người quan sát sắc bén những thay đổi xã hội. TS. Phượng nhấn mạnh rằng tình yêu, hôn nhân và sinh con từng là quyết định gắn với tự do và cảm xúc, không nhất thiết bị định hình bởi điều kiện vật chất hay sức ép xã hội. Trong khi đó, TS. Oanh chia sẻ những lo lắng của bản thân với tư cách là một người mẹ – về tương lai của con cái, về việc ai sẽ cùng con chia sẻ gánh nặng sinh nở và nuôi dạy, về niềm tin bị xói mòn trong những lựa chọn đời sống gia đình.

Trách nhiệm thuộc về ai?

Buổi tọa đàm khép lại với nhiều câu hỏi được đặt ra và chưa dễ có lời giải:

• Làm sao để trách nhiệm duy trì dân số không trở thành gánh nặng riêng của phụ nữ?
  Làm sao để tiếng nói của nam giới và nữ giới được lắng nghe đồng đều trong quyết định sinh sản?
• Làm sao để một đứa trẻ được sinh ra từ khát vọng yêu thương và lựa chọn chủ động, chứ không từ áp lực xã hội hoặc nghĩa vụ gia đình?

Sự kiện “Giới và Dân số – Lựa chọn hay Trách nhiệm?” không chỉ là một buổi tọa đàm học thuật, mà là nỗ lực thiết thực trong việc mở rộng không gian trao đổi giữa các thế hệ, thúc đẩy hiểu biết lẫn nhau và kiến tạo một tư duy dân số mới – nơi quyền lựa chọn được tôn trọng, nơi giới tính không còn là gánh nặng và nơi mỗi sinh linh được chào đón trong yêu thương thay vì trách nhiệm áp đặt.

Sự kiện do Chi nhánh Nhà Xuất bản Phụ nữ Việt Nam tổ chức tại 16 Alexandre de Rhodes, P. Bến Nghé, Quận 1, TP. HCM

🎙 Diễn giả: ThS. Nguyễn Quang Việt Ngân, ThS. Phù Khải Hùng, TS. Bùi Trân Phượng, TS. Hoàng Kim Oanh cùng đại diện tổ chức Nhà Nhiều Cột và đông đảo bạn trẻ.

Bùi Thành