Dưới bóng Cây Di sản – bài học văn hóa từ “Lá phổi xanh” của Sài Gòn
Hình 1: Cổng chính Thảo Cầm Viên Sài Gòn trên đường Nguyễn Bỉnh Khiêm
Ảnh: Thư Mây
Ngày 3/10/2025 – Chúng tôi, Nhóm 6, lớp Quản lý Văn hóa 19.2Z, Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh, đã có một chuyến khảo sát thực tế đầy ý nghĩa tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn. Đây là hoạt động then chốt trong đề tài nghiên cứu “Sinh viên ngành Quản lý Văn hóa Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh tiếp cận Cây Di sản tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn”, dưới sự hướng dẫn tận tình của TS. Phạm Văn Luân. Hành trình không chỉ mang lại dữ liệu quý giá mà còn mở ra một không gian lắng nghe – nơi lịch sử thì thầm qua những gốc cây trăm tuổi, gợi lên những bài học sâu sắc về bản sắc văn hóa đô thị.
Thảo Cầm Viên – không gian xanh giữa lòng đô thị náo nhiệt
Tọa lạc tại số 2 Nguyễn Bỉnh Khiêm, phường Bến Nghé, quận 1, Thảo Cầm Viên Sài Gòn không chỉ là một vườn thú cổ kính mà còn là “lá phổi xanh” của đô thị sôi động. Với hơn 150 năm lịch sử, nơi đây lưu giữ hàng trăm loài thực vật quý hiếm, trong đó nổi bật là những cây cổ thụ được công nhận là Cây Di sản Việt Nam – những biểu tượng sống động của ký ức tập thể.
Hình 2: Thảo Cầm viên Sài Gòn – điểm tham quan lý thú trong trung tâm thành phố.
Ảnh: Minh Nguyễn
Hình 3: Nhóm gia đình thoải mái đi lại tham quan ở các khu vực
Ảnh: Hồng Lam
Bước qua cổng chính, âm thanh ồn ào của phố xá dường như lùi lại phía sau. Trước mắt là những tán cây xanh rợp bóng, là tiếng chim hót xen lẫn tiếng trẻ nhỏ vui đùa, là hơi thở mát lành của một Sài Gòn xưa còn sót lại. Chúng tôi len lỏi qua các khu nuôi thú, dạo bên hồ sen, bắt gặp cảnh từng nhóm du khách thong thả tản bộ, các gia đình quây quần bên chuồng hươu nai. Giữa guồng quay hiện đại, Thảo Cầm Viên vẫn giữ nguyên vẻ trầm mặc, như một ốc đảo ký ức, nơi quá khứ và hiện tại giao thoa.Và chính ở không gian tưởng chừng quen thuộc ấy, chúng tôi đã tìm thấy những Cây Di sản – những “nhân chứng” lặng thầm của thành phố.
Hình 4: Con đường rợp bóng cây tại Thảo Cầm Viên
Ảnh: Quỳnh Anh
Cây Di sản – chứng nhân của thời gian
Dưới bóng những gốc cây cổ thụ vươn mình kiêu hãnh, rễ cây lan tỏa thành từng mảng lớn như mạch máu của đất trời, tán lá che kín cả một khoảng không gian. Thân cây nứt nẻ, phủ lớp rêu phong xanh mướt, khắc họa rõ rệt sự đi qua của năm tháng. Đứng dưới bóng cây, tôi không khỏi liên tưởng: bao thế hệ đã đi qua nơi này – từ những ngày Sài Gòn còn mang dáng dấp thuộc địa, qua bom đạn chiến tranh khốc liệt đến một thành phố năng động, rực rỡ ánh đèn neon hôm nay. Những Cây Di sản này, như cây đa trăm năm hay cây sao đen cổ thụ, không chỉ là thực thể tự nhiên mà còn là cuốn sử sống, ghi chép hành trình của một dân tộc qua từng mùa lá rụng.
Hình 5: Cây Di sản Việt Nam – Cây Xà Cừ tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn
Ảnh: Quỳnh Anh
Hình 6: Cây Di sản Việt Nam – Cây Tung tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn
Ảnh: Quỳnh Anh
Chạm tay vào lớp vỏ xù xì, tôi cảm nhận như đang lật giở những trang sử bằng xúc giác – thô ráp, chân thực và đầy sức sống. Từ góc nhìn văn hóa học, những Cây Di sản khẳng định rằng: văn hóa không chỉ là di sản nhân tạo, mà còn ẩn náu trong tự nhiên, trong những thực thể lặng lẽ lưu giữ ký ức tập thể. Chúng không nói, nhưng kể chuyện bằng sự tồn tại bền bỉ, nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm bảo tồn di sản đô thị giữa bối cảnh đô thị hóa ồ ạt. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và mất mát không gian xanh ngày nay, những cây cổ thụ này trở thành biểu tượng của sự kiên cường, kêu gọi một lối sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên.
Bài Học Từ Ký Ức Xanh: Tri Ân Và Kết Nối
Kết thúc khảo sát, chúng tôi vẫn lưu luyến dạo quanh các chuồng thú, hồ nước, lắng nghe nhịp sống thường nhật của Thảo Cầm Viên. Bài học lớn lao nhất không nằm ở con số liệu khô khan, mà ở những rung động sâu lắng: để thực sự hiểu văn hóa, chúng ta phải bắt đầu từ sự tri ân. Tri ân thiên nhiên đã che chở qua bao biến cố, tri ân những thế hệ tiền nhân đã gìn giữ mảng xanh giữa lòng đô thị, và tri ân sứ mệnh của những người làm văn hóa – những người kết nối quá khứ với hiện tại, hướng tới một tương lai bền vững.
Rời khỏi Thảo Cầm Viên, trong lòng tôi vẫn văng vẳng tiếng lá xào xạc, ánh nắng xuyên qua vòm cây, và cảm giác ấm áp khi đặt tay lên “trang sử sống” ấy. Văn hóa, đôi khi không cần lời hoa mỹ, mà chỉ thì thầm qua hơi thở của cây cối, qua ký ức xanh kiên cường giữa Sài Gòn phồn hoa. Chuyến khảo sát không chỉ dừng lại ở con số và ghi chép, mà còn là lời nhắc nhở rằng: trong thế giới hối hả, những giá trị chân thực nhất luôn nằm ở sự tĩnh lặng của thiên nhiên.
Hình 7: Nhóm sinh viên Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh chụp ảnh
dưới gốc cây Tung – Cây Di sản Việt Nam – tại Thảo Cầm Viên Sài Gòn
Ảnh: Nhóm 6, lớp Đại học Quản lý văn hóa 19.2Z
Thực hiện bài viết: Phan Nữ Quỳnh Anh
Lớp: Đại học QLVH 19.2Z
