Doanh nghiệp tư nhân trước “dòng chảy pháp luật” mới: Từ tháo gỡ đến tạo lợi thế

Ngày 15/5 tại TP.HCM, Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao (HVNCLC) và Trung tâm BSA đã phối hợp tổ chức Hội thảo “Dòng chảy pháp luật 2024–2025 & Những khuyến nghị cho doanh nghiệp”. Diễn giả chính – ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng Thư ký và Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) – đã mang đến nhiều góc nhìn mới mẻ và thông tin nền tảng từ hai nghị quyết lớn vừa được Bộ Chính trị ban hành: Nghị quyết 66 và Nghị quyết 68.

Những chuyển động nền tảng về thể chế

Tại hội thảo, ông Đậu Anh Tuấn đã mở đầu bằng nhận định: “Thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn. Vì vậy, xây dựng pháp luật phải là đột phá của đột phá”. Đây chính là tinh thần xuyên suốt trong Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật – mang ý nghĩa nền tảng cho sự vận hành của cả hệ thống luật pháp Việt Nam trong thời gian tới.

Theo ông Tuấn, Nghị quyết 66 đã đặt ra những yêu cầu then chốt như: xây dựng hệ thống pháp luật ổn định, đơn giản, dễ thực hiện, hướng đến phục vụ người dân và doanh nghiệp; đảm bảo quyền tự do kinh doanh, quyền sở hữu tài sản và quyền tự do hợp đồng. Đặc biệt, nghị quyết này đặt trọng tâm vào cải cách tư duy: chuyển từ việc “tháo gỡ rào cản” sang chủ động “tạo lợi thế” cho doanh nghiệp.

Không dừng ở nội dung, ông Tuấn cho biết cách thức xây dựng pháp luật cũng đang thay đổi rõ rệt. Trước đây, một đạo luật có thể mất 2–3 kỳ họp Quốc hội để thông qua. Hiện nay, nhờ cải tiến quy trình, nhiều luật đã được soạn thảo và thông qua chỉ trong một kỳ họp. Các văn bản chính sách mới – như Nghị quyết 66 và 68 – đều được viết ngắn gọn, dễ hiểu, khác hẳn với cách viết nhiều tầng nghĩa vốn khiến doanh nghiệp “ngại đọc, khó nắm”.

Kinh tế tư nhân – động lực trọng yếu

Nếu Nghị quyết 66 là lời tuyên bố cải cách thể chế, thì Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 là sự khẳng định vai trò trung tâm của khu vực kinh tế tư nhân. Nghị quyết này nhấn mạnh: “Kinh tế tư nhân là một trong những động lực quan trọng nhất của nền kinh tế quốc dân”.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Nghị quyết 68 yêu cầu các bộ, ngành và địa phương kiến tạo môi trường đầu tư thân thiện, minh bạch và không can thiệp hành chính trái với nguyên tắc thị trường. Từ nay đến hết năm 2025, Việt Nam đặt mục tiêu:

• Rà soát, loại bỏ các điều kiện kinh doanh không cần thiết, chồng chéo, cản trở doanh nghiệp.
• Cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính và chi phí tuân thủ pháp luật.
• Chấm dứt tình trạng thanh – kiểm tra chồng chéo, chỉ thanh tra doanh nghiệp một lần/năm (trừ khi có dấu hiệu vi phạm rõ ràng).
• Tăng cường thanh – kiểm tra trực tuyến, ưu tiên sử dụng dữ liệu số và miễn kiểm tra thực tế với các doanh nghiệp tuân thủ tốt.
• Cho phép chi phí R&D được hạch toán gấp đôi khi tính thu nhập chịu thuế.
• Hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp đầu tư vào máy móc, công nghệ mới, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh.
• Doanh nghiệp được trích tối đa 20% thu nhập tính thuế để lập quỹ phát triển khoa học – công nghệ – đổi mới sáng tạo.

Mục tiêu đến năm 2030: Việt Nam sẽ có 2 triệu doanh nghiệp hoạt động, tương ứng 20 doanh nghiệp trên mỗi nghìn dân.

Những câu chuyện minh họa sống động

Để lý giải vì sao khu vực tư nhân cần được xem là ưu tiên hàng đầu, ông Đậu Anh Tuấn đã chia sẻ ba câu chuyện thực tế:

Câu chuyện 1, đến từ một huyện miền núi. Trước kia, đồng bào nơi đây phá rừng làm nương rẫy, Nhà nước phải trợ cấp tiền, bò, gạo mỗi năm nhưng vẫn không thoát nghèo. Cho đến khi huyện mời được một doanh nghiệp dược liệu về trồng cây dưới tán rừng, mọi chuyện thay đổi. Người dân giữ rừng để trồng dược liệu, sống tốt hơn, Nhà nước không cần cấp tiền nữa. “Doanh nghiệp không chỉ tạo ra việc làm, mà còn giúp giữ rừng và bảo vệ môi trường”, ông Tuấn cho thấy vai trò quan trọng của doanh nghiệp tư nhân.

Câu chuyện 2, năm 2013 tại Mỹ, ông Tuấn gặp Phó Trưởng lý bang California. Khi hỏi về tăng trưởng và cơ cấu kinh tế, ông bất ngờ khi bà chỉ quan tâm hai chỉ số: số việc làm được tạo ra và tỷ lệ thất nghiệp. “Đó là một cách nhìn rất thực tế và sát dân. Cuối cùng thì mọi chính sách, mọi đạo luật phải quy về một việc: tạo ra việc làm”, ông kết luận.

Câu chuyện 3, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP hướng dẫn Luật An toàn thực phẩm đã cắt giảm gần 90% thủ tục đăng ký, công bố, kiểm tra chuyên ngành về thực phẩm, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển kinh doanh, sản xuất nhưng không buông lỏng công tác quản lý An toàn Thực phẩm.

Những câu chuyện kể trên không chỉ làm nổi bật vai trò của doanh nghiệp trong phát triển kinh tế, mà còn nhấn mạnh thông điệp: chính quyền cần đồng hành cùng doanh nghiệp, tạo lập một môi trường công khai – minh bạch – thân thiện để doanh nghiệp tin tưởng đầu tư.

Dòng chảy pháp luật kinh doanh 2024

Điểm lại những vấn đề đáng chú ý trong quá trình xây dựng các quy định pháp luật về kinh doanh trong năm 2024, ông Đậu Anh Tuấn cho biết:

Năm 2024, Quốc hội đã ban hành 31 luật, Chính phủ ban hành 182 Nghị định, các Bộ ban hành 629 thông tư. Khối lượng văn bản pháp luật năm 2024 đã tăng đáng kể so với năm 2023, đặc biệt là số lượng luật và nghị định đều tăng gần gấp đôi. Số lượng văn bản tăng đồng thời khối lượng công việc lập pháp, lập quy ngày càng nhiều hơn, chặt chẽ hơn về quy trình, tăng cường thảo luận và lấy ý kiến nhiều vòng, nhiều lượt, nhiều đối tượng. Một xu hướng phổ biến là sử dụng một luật để sửa nhiều luật. Năm 2024 là năm chứng kiến nhiều văn bản theo xu hướng này.

Các quy định được sửa đổi nhanh chóng ngay cả khi vừa ban hành. Luật Đấu thầu 2023 ban hành vào tháng 6/2023, có hiệu lực vào ngày 01/01/2024. Chưa đầy một năm sau, các quy định tại Luật này tiếp tục được sửa đổi trong Luật sửa đổi, bổ sung Luật Quy hoạch, Luật đầu tư, Luật Đầu tư đối tác công tư và Luật Đấu thầu 2024 có hiệu lực từ 15/01/2025.

Hay như Luật Đất đai 2024 có hiệu lực vào ngày 01/08/2024 nhưng quy định tại Luật này đã được sửa đổi ngay tại Luật đầu tư công 2024 (sửa đổi liên quan đến nội dung của kế hoạch sử dụng đất cấp huyện).

Ngày 22/12/2024, Tổng Bí thư ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị thì chỉ trong vòng chưa đầy hai tháng sau đó, ngày 19/02/2025, tại kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 193/2025/HQ15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặt biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Ít có luật nào, nghị quyết nào liên quan đến doanh nghiệp, kinh tế được thông qua trong thời gian ngắn như vậy để thực hiện Nghị quyết của Đảng.

Ông Đậu Anh Tuấn chia sẻ: “Khi làm việc với các tỉnh, tôi thường hỏi về con số di cư thuần – tức bao nhiêu người phải rời quê để đi Bình Dương, Đồng Nai kiếm việc. Trong tương lai, thành tích của địa phương nên được đánh giá qua việc tạo được bao nhiêu doanh nghiệp, bao nhiêu việc làm, chứ không chỉ là con số tăng trưởng”.

Là Giám đốc Dự án Sáng kiến Chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI), đồng thời phụ trách Báo cáo Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI), ông Tuấn cho rằng những thay đổi về chính sách pháp luật hiện nay diễn ra với tốc độ “nhanh chưa từng có”. Đây là cơ hội lớn nhưng cũng là thách thức không nhỏ. Nếu doanh nghiệp không theo kịp, họ có thể rơi vào thế bị động. Việc cập nhật thông tin, hiểu sâu chính sách và có đội ngũ pháp lý chuyên nghiệp sẽ là yêu cầu cấp thiết với mọi doanh nghiệp trong thời đại chuyển đổi thể chế chủ động như hiện nay.

Nghị quyết 66 và 68 đánh dấu một bước ngoặt trong tư duy hoạch định chính sách của Việt Nam: từ quản lý sang phục vụ, từ siết chặt sang cởi mở, từ tháo gỡ sang tạo lợi thế. Trong bối cảnh đó, doanh nghiệp tư nhân cần sẵn sàng, chủ động và đủ nội lực để nắm bắt cơ hội vươn lên – không chỉ cho sự tăng trưởng của bản thân, mà còn góp phần định hình một nền kinh tế năng động, bền vững và đầy bản sắc Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

LÊ NGỌC HÂN