ĐÌNH BÌNH HOÀ – BÌNH THẠNH, TP.HCM TRONG DÒNG CHẢY VĂN HOÁ CỘNG ĐỒNG

Một buổi trưa ngày 18/9/2025, chúng em – Nhóm 4 có dịp tìm đến đình Bình Hòa – một di tích tọa lạc ở phường Bình Thạnh, Thành phố Hồ Chí Minh. Giữa không gian đô thị hiện đại, ngôi đình vẫn lặng lẽ tồn tại như một chứng nhân của lịch sử, lưu giữ bao lớp ký ức về cộng đồng cư dân Gia Định xưa. Dưới góc nhìn lý luận văn hóa, đình Bình Hòa không chỉ là một không gian tín ngưỡng mà còn là một không gian văn hóa cộng đồng – nơi hội tụ các chức năng: tôn giáo – tín ngưỡng, xã hội – cộng đồng và nghệ thuật – thẩm mỹ. Nếu coi văn hóa là “tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử”, thì đình chính là một biểu tượng tiêu biểu, kết tinh những giá trị đó qua kiến trúc, nghi lễ, và đời sống cộng đồng.

[Hình 1] Cổng chính của đình Bình Hòa. Nguồn: Lương Quách Yến Nhi

Nơi đây, chúng em gặp được bác Từ người gắn bó quản lý Đình lâu năm (1990 đến nay) qua đời bác, cha chú và chú điều đó cho thấy sự thừa kế và ý thức trách nhiệm đối với di sản văn hoá của dân tộc, bác đã nói rõ về bảo tồn đình, bảo tồn những di sản văn hoá lưu giữ đến mai sau, giúp chúng em hiểu rõ hơn về những phong tục, và phân biệt được sự khác nhau giữa Đình và Chùa. Chúng em ngồi và trò chuyện với bác về vấn đề liên quan về đình giúp chúng em thấy rằng đình Bình Hòa không chỉ là di tích lịch sử – văn hóa quan trọng của Thành phố mà còn là nơi gìn giữ bản sắc tín ngưỡng cộng đồng. Đình không bị “thương mại hóa”, các nghi lễ, lễ hội tại đình đều được tổ chức trang trọng, người tham dự mặc áo dài – khăn đóng để thể hiện sự tôn kính. Đặc biệt theo lời bác Từ, các nghi thức cúng bái, xá và chào được thực hiện một cách trang nghiêm. Khi “xá” ở đình sẽ đan 2 bàn tay lại, đặt trước ngực hoặc ngang trán và cuối đầu chào, đây là hành động thể hiện sự thành kính, kính cẩn, tôn trọng và biết ơn thần linh. Hành động xá đó không chỉ là hình thức lời chào mà còn giúp gắn kết thần linh thể hiện tấm lòng thành kính của mình đối với thần linh.

[Hình 2] Bác Từ đang trao đổi với bạn Đoàn trong nhóm nghiên cứu.
Nguồn: Lương Quách Yến Nhi

[Hình 3] Áo dài dành cho các nghi lễ. Nguồn: Lương Quách Yến Nhi

Khi tham quan, và tìm hiểu về đình chúng em được bác hướng dẫn và giải thích hành động xin keo cho chúng em biết rõ hơn về nghi thức này tại đình. Tuy nhiên, theo lời bác Từ chia sẽ muốn biết thần linh có chấp thuận lời thành khấn hay không, thì sẽ gieo hai đồng keo, nếu một sấp một ngữa thì được xem là ứng nghiệm, còn nếu cả 2 mặt đều ngửa hoặc đều sấp thì quẻ chưa ứng nghiệm. Hành động này mang ý nghĩa phê chuẩn của thần, vừa thể hiện niềm tin tâm linh vừa nhắc nhở mỗi con người hãy sống ngay thẳng, biết sống thuận thiên – thuận theo lẽ trời – đất, “Thiên thời – địa lợi – nhân hoà”.

[Hình 4, 5] Không gian thờ cúng trong Đình. Nguồn: Lương Quách Yến Nhi

Ngoài ra, qua lời chia sẽ của bác Từ, hiện nay nhiều người dân khi đến đình vẫn còn nhầm lẫn, chủ yếu đến với đình để cầu tài, cầu lộc cho cá nhân. Điều này đi ngược với ý nghĩa nguyên bản của đình làng. Thực chất, đình không phải nơi thờ phụng để cầu cho riêng một cá nhân nào, mà là không gian tâm linh chung, nơi thần linh phù hộ cho cả cộng đồng. Tiêu chí của đình là “Quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, an cư lạc nghiệp”, phản ánh tinh thần cầu cho đất nước, cho làng xã yên bình, đời sống nhân dân no đủ.

[Hình 9] Bảng danh sách đóng góp tu sửa đình. Nguồn:Lương Quách Yến Nhi

Từ đó giúp chúng em hiểu được rằng, việc bảo tồn đình Bình Hòa không chỉ dừng ở kiến trúc và vật chất, mà còn cần chú trọng khôi phục, lan tỏa ý nghĩa đúng đắn về giá trị tín ngưỡng của đình làng. Bác Từ chia sẻ, nếu muốn bảo tồn được đình thì phải có kinh tế đồng thời là sự quan tâm của cộng đồng. Khi đầu tư bảo tồn đình thì không thể sinh ra được lợi nhuận, nhưng cái cốt được giữ lại chính là văn hóa, là cội nguồn của dân tộc. Trong tương lai, nếu công tác bảo tồn được thực hiện hiệu quả, việc kết hợp phát triển kinh tế bền vững với gìn giữ di sản sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn để duy trì và lưu giữ các giá trị văn hóa cho thế hệ mai sau. Như vậy, bảo tồn không tách rời phát triển, mà cần gắn bó hài hòa để vừa giữ hồn dân tộc, vừa góp phần vào sự phát triển chung của địa phương.

[Hình 10] Một tấm ảnh được chụp năm 1950 trong dịp lễ tại Đình Bình Hòa.
 Nguồn: Lương Quách Yến Nhi

            Kết thúc chuyến đi, được lắng nghe những lời chia sẻ của bác Từ – Người đã dành trọn đời với sứ mệnh người giữ đình, chúng em càng hiểu thêm về ý nghĩa của đình làng. Khi nghe chú chia sẻ, đình không phải là nơi để mưu cầu những chuyện cá nhân, đình chính là người bảo vệ và phù hộ cho một vùng đất với ba tiêu chí “Quốc thái dân an – Mưa thuận gió hòa – An cư lạc nghiệp”. Khi nghe lời chia sẻ ấy, em cảm thấy sao mà thân thương và xúc động đến vậy, mái đình nghiêng nghiêng, giản dị nhưng lại che chở được cả hồn dân tộc. Sau chuyến đi, chúng em cảm thấy được sứ mệnh của sinh viên khoa Quản lý Văn hóa, Nghệ thuật phải lan tỏa đến cộng đồng, với dân tộc rằng chúng ta phải bảo vệ, phải bảo tồn những gì mà ông cha ta đã cố gắng giữ lại cho thế hệ mai sau. Như lời của bác Cố Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng đã nói “Văn hóa là bản sắc của dân tộc, văn hóa còn thì dân tộc còn, văn hóa mất thì dân tộc mất”. Để đất nước Việt Nam còn sống mãi hùng cường, thì văn hóa phải luôn sống mãi trong hiện thực và trong từng tâm khảm của người con Đất Việt

.(LQYN, 24DTCSKVH1, Khoa QLVHNT, Trường ĐH Văn hóa TP.HCM)