DI SẢN VĂN HÓA DANH NHÂN Ở VĂN MIẾU TRẤN BIÊN
Trong chuyến khảo sát và tìm hiểu tại Văn Miếu Trấn Biên, phường Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, tập thể Nhóm 1 – lớp 19.1. Nhóm xin gửi lời cảm ơn chân thành đến TS. Phạm Văn Luânđã tận tình hướng dẫn và tạo điều kiện để chuyến đi diễn ra suôn sẻ. Đồng thời, chúng tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn đến chị Thúy Thơ đã nhiệt tình hỗ trợ, đồng hành và chia sẻ nhiều thông tin hữu ích trong suốt quá trình tham quan. Chính sự quan tâm và đồng hành của thầy và chị đã giúp chuyến khảo sát trở nên trọn vẹn, ý nghĩa và đáng nhớ hơn.
Sáng ngày 20/9/2025, nhóm 1 – sinh viên khoa Quản lý VHNT, trường Đại học Văn hóa Thành Phố Hồ Chí Minh đã đến thắp hương trước khi tiến hành chuyến điền dã Văn Miếu Trấn Biên – Biên Hòa, Đồng Nai. Nhờ có sự hướng dẫn nhiệt tình của chị Thúy Thơ, một người rất am hiểu về Văn Miếu Trấn Biên, nhóm chúng tôi có những trải nghiệm sâu sắc về lịch sử hình thành, kiến thức về lịch sử và cả kiến trúc xây dựng Văn Miếu. Thông qua chia sẻ của chị nhóm chúng tôi hiểu thêm về Văn Miếu đầu tiên ở phương Nam – nơi hội tụ và lan tỏa di sản văn hóa danh nhân độc đáo.
Vào một ngày thứ bảy, nhóm 1 chúng tôi đã có cơ hội khám phá trong một không gian cổ kính, trang nghiêm nơi thờ những danh nhân văn hóa và những nho sĩ nổi tiếng . Trong thời tiết mùa thu mát mẻ đó ,Văn Miếu Trấn Biên hiện lên là biểu tượng văn hóa hơn 300 năm tuổi – không chỉ là công trình kiến trúc cổ kính, mà còn là không gian ký ức gắn liền với hành trình mở cõi phương Nam. Được dựng năm 1715, nơi đây thể hiện đạo lý “tôn sư trọng đạo, hiếu học, trọng hiền tài” của dân tộc. Trong suốt buổi tham quan, chúng tôi đã được nghe giới thiệu chi tiết về tiến trình hình thành, từ khi được dựng vào năm 1715 dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu, cho đến quá trình phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị trong hiện tại. Các khu thờ tự, tấm bia khắc danh nhân cùng cảnh quan kiến trúc cổ kính đã đem lại cho chúng tôi nhiều cảm nhận sâu sắc và mới mẻ. Mà có lẽ chúng tôi sẽ luôn lưu giữ ký ức về Văn Miếu Trấn Biên trong ký ức của thời sinh viên mà chúng tôi đã may mắn được trải nghiệm.
VĂN MIẾU TRẤN BIÊN HIỆN NAY
Theo lời kể của chị Thúy Thơ và những thông tin nhóm chúng tôi có được, hiện nay Văn Miếu Trấn Biên đang là trung tâm văn hóa – giáo dục của Đồng Nai, mỗi năm đón hàng trăm nghìn lượt du khách. Nơi tưởng niệm và vinh danh các bậc danh nhân văn hóa như Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Nguyễn Đình Chiểu, Chủ tịch Hồ Chí Minh… trong đó nhiều danh nhân đã được UNESCO vinh danh là danh nhân văn hóa thế giới. Không gian kết nối giá trị vật thể (kiến trúc, bia đá, tượng thờ) với giá trị phi vật thể (lễ giỗ Tiên hiền, lễ hội thơ, nghi lễ khuyến học, hoạt động giáo dục truyền thống).
Theo khung pháp lý UNESCO: Việc vinh danh danh nhân tại Văn Miếu Trấn Biên chính là một phần trong nỗ lực bảo tồn di sản phi vật thể, gắn kết ký ức lịch sử với chuẩn mực quốc tế, đồng thời quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Theo những lời kể đầy tâm huyết của chị Thúy Thơvà từ những trải nghiệm trực tiếp trong chuyến khảo sát, chúng tôi đã có cơ hội hiểu rõ hơn về giá trị và ý nghĩa của hành trình tìm về không gian văn hóa danh nhân. Những chia sẻ của chị không chỉ cung cấp thêm kiến thức bổ ích, mà còn khơi gợi trong nhóm tôi niềm trân trọng sâu sắc đối với công sức của những con người đã và đang gìn giữ các giá trị truyền thống.
Qua chuyến đi, nhóm tôi cảm nhận được bảo tồn và phát huy giá trị không gian văn hóa danh nhân không chỉ là trách nhiệm của riêng một cá nhân hay tổ chức, mà còn là sự chung tay của cả cộng đồng. Đồng hành cùng chị, em học hỏi được nhiều điều quý giá, từ cách tiếp cận thực tiễn đến thái độ tận tâm trong công việc. Đây thực sự là một trải nghiệm ý nghĩa, để lại trong em dấu ấn đặc biệt và động lực để tiếp tục nghiên cứu, học tập trong lĩnh vực văn hóa.
Hình 1: Không gian thờ 5 vị danh nhân văn hóa miền Bắc
Nguồn: Lục Quốc Huy, 2025
Trong chuyến đi thực tế vừa qua, nhóm chúng tôi dưới sự hướng dẫn tận tình của chị Thúy Thơ đã có dịp đến tham quan và tìm hiểu Văn Miếu Trấn Biên – một trong những di tích lịch sử – văn hóa tiêu biểu của tỉnh Đồng Nai.
Ngay từ khi bước vào khuôn viên, chúng tôi đã cảm nhận được không khí trang nghiêm, cổ kính. Cổng tam quan hiện ra uy nghi, mở lối vào không gian rộng lớn, thoáng đãng với nhiều hạng mục công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống. Chị Thúy Thơ vừa dẫn đường vừa giới thiệu cho chúng tôi về lịch sử hình thành Văn Miếu: được xây dựng từ năm 1715 dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu, là văn miếu đầu tiên ở Đàng Trong, nhằm tôn vinh hiền tài và khuyến khích phong trào học tập của người dân vùng đất mới.
Trong suốt chuyến tham quan, chúng tôi được gặp gỡ và lắng nghe chia sẻ từ chị Thúy Thơ Văn Miếu. Các cô chú đã giới thiệu chi tiết về ý nghĩa của từng khu vực: chính điện thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các bậc hiền triết Nho học; khu bia ghi danh những bậc danh nhân và truyền thống hiếu học của địa phương; nhà trưng bày hình ảnh, tư liệu về quá trình khuyến học – khuyến tài. Qua quan sát và lắng nghe chia sẻ, nhóm nhận thấy Văn Miếu Trấn Biên không chỉ là nơi thờ Khổng Tử, các bậc hiền triết Nho gia, mà còn tôn vinh nhiều danh nhân văn hóa Việt Nam. Công trình được xem là biểu tượng cho truyền thống học tập, thi cử của vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai, đồng thời khẳng định vai trò của trí thức trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước
GÍA TRỊ CỦA VĂN MIẾU
Giá trị lịch sử: Văn Miếu Trấn Biên là minh chứng cho sự lan tỏa của Nho học vào Nam Bộ, góp phần hình thành truyền thống giáo dục đặc thù của cư dân vùng đất mới. Giá trị văn hóa – tinh thần: Đây là nơi tổ chức các hoạt động tưởng niệm, tôn vinh danh nhân và khuyến khích phong trào học tập, trở thành “địa chỉ đỏ” trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Giá trị kiến trúc – nghệ thuật: Công trình được phục dựng theo phong cách truyền thống, hài hòa với cảnh quan, tạo nên không gian trang nghiêm nhưng gần gũi.Qua chuyến đi, nhóm 1 không chỉ hiểu rõ hơn về lịch sử – văn hóa của Văn Miếu Trấn Biên mà còn rút ra bài học ý nghĩa: việc tôn vinh hiền tài, khuyến học, khuyến hiếu học cần được duy trì và phát huy, để di tích không chỉ là nơi lưu giữ ký ức mà còn là nguồn cảm hứng cho các thế hệ tiếp nối. Điều khiến chúng tôi ấn tượng nhất chính là sự gắn bó giữa di tích với đời sống hiện đại. Văn Miếu không chỉ đơn thuần là nơi thờ tự, mà còn là nơi diễn ra nhiều hoạt động khuyến học, lễ hội dâng hương, trao thưởng cho học sinh – sinh viên xuất sắc. Nhờ vậy, nơi đây trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, nuôi dưỡng niềm tự hào và ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ.
Hình 2: Chị Thúy Thơ (bìa phải) giới thiệu lịch sử Văn Miếu Trấn Biên
Nguồn: Lê Thị Thanh Hằng, 2025
ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
Trong chuyến tham quan thực tế tại Văn Miếu Trấn Biên, dưới sự hướng dẫn tận tình của chị Thúy Thơ, nhóm chúng tôi không chỉ được tìm hiểu về lịch sử hình thành và kiến trúc của di tích, mà còn có cơ hội chứng kiến một số hoạt động văn hóa diễn ra tại đây. Điều đó giúp chúng tôi cảm nhận rõ hơn về cách mà Văn Miếu đang được bảo tồn và phát huy giá trị trong đời sống hiện đại.
Mỗi năm ở Văn Miếu diễn ra nhiều hoạt động quan trọng như: Lễ giỗ Quốc Tổ Hùng Vương,các buổi lễ dâng hương tưởng niệm danh nhân văn hóa, hay lễ tuyên dương học sinh – sinh viên tiêu biểu của tỉnh Đồng Nai. Ngoài ra còn có những hoạt động triển lãm sách, trưng bày hình ảnh, tư liệu về Nho học và truyền thống hiếu học. Khi đến khu vực chính điện hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh hiện lên cho chúng rôi cảm nhận được tinh thần hiếu học từ câu nói nổi tiếng của Người “Còn sống thì còn phải học, còn phải tiến bộ. Càng tiến bộ, càng thấy cần phải học thêm”.
Hình 3: Chủ tịch Hồ Chí Minh được thờ ngay giữa chính điện
Nguồn: Lê Thị Thanh Hằng, 2025
Chúng tôi hiểu rằng Văn Miếu không chỉ là nơi thờ tự, tưởng niệm, mà còn là không gian văn hóa danh nhân ống động, gắn liền với giáo dục. Điều này gợi cho chúng tôi suy nghĩ bảo tồn và phát huy di tích trong tương lai: Cần giữ gìn và tu bổ các hạng mục công trình không bị mai một theo thời gian. Nên tổ chức thêm các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm học tập để học sinh – sinh viên có cơ hội tiếp xúc gần hơn với di sản. Đẩy mạnh truyền thông để Văn Miếu không chỉ được biết đến ở Đồng Nai, mà còn trở thành điểm đến quen thuộc của du khách cả nước. Cảm nhận rõ nhất của chúng tôi sau chuyến đi là: Văn Miếu Trấn Biên vẫn đang “sống” trong lòng cộng đồng, để di tích tiếp tục trường tồn, thế hệ trẻ cần góp phần bảo tồn và phát huy. Trông các bạn học sinh dâng hương, chúng em như thấy chính mình trong đó – một thế hệ đang tiếp nối truyền thống hiếu học của cha ông, đồng thời nhận lấy trách nhiệm đưa giá trị ấy lan tỏa xa hơn.
Văn Miếu Trấn Biên không chỉ là một di tích lịch sử, mà còn là nguồn mạch tinh thần của người Đồng Nai – hào khí Đồng Nai nói riêng và Nam Bộ nói chung. Bảo tồn và phát huy giá trị nơi đây chính là giữ gìn cội nguồn, hun đúc niềm tin, và lan tỏa bản sắc văn hóa Việt Nam trong thời đại hội nhập. Thông qua chuyến tham quan và tìm hiểu tại Văn Miếu Trấn Biên, chúng tôi có được một trải nghiệm vô cùng ý nghĩa, không chỉ đáp ứng yêu cầu học phần Lý luận văn hóa mà còn để lại trong lòng mỗi người những cảm xúc đặc biệt. Khi bước qua cổng tam quan, nhìn thấy hàng cây xanh tỏa bóng, nghe tiếng gió xào xạc trên mái ngói rêu phong, chúng tôi như được trở về với không gian tôn nghiêm và lắng đọng của lịch sử.
Hình 5: Hồ cá tại Văn Miếu Trấn Biên
Nguồn: Lục Quốc Huy, 2025
Trong quá trình quan sát và trò chuyện với chị Thúy Thơ và cả chú bảo vệ làm việc tại Văn Miếu Trấn Biên , chúng tôi càng hiểu rõ hơn về vai trò của Văn Miếu Trấn Biên – nơi tôn vinh truyền thống hiếu học, trọng đạo lý và đề cao tinh thần “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Điều khiến chúng tôi ấn tượng nhất là tấm lòng của thế hệ hôm nay trong việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích, để nơi đây không chỉ là một công trình kiến trúc cổ kính mà còn là biểu tượng văn hóa, giáo dục cho lớp trẻ noi theo.
Buổi trải nghiệm đã giúp chúng tôi thêm tự hào về truyền thống hiếu học ngàn đời của dân tộc, đồng thời nâng cao ý thức trách nhiệm trong việc gìn giữ di sản quý báu này. Văn Miếu Trấn Biên không chỉ là nơi để tìm về quá khứ, mà còn là điểm tựa tinh thần để thế hệ trẻ hôm nay tiếp tục học tập, rèn luyện và khẳng định mình.
Như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời.” Chúng tôi tin rằng, tinh thần ấy vẫn đang được lan tỏa nơi Văn Miếu Trấn Biên – ngôi trường xưa của vùng đất phương Nam, nơi lan tỏa tinh thần “tôn vinh hiền tài” trong cộng đồng.
Hình 4: Văn Miếu Trấn Biên từ trên cao
Nguồn: Lục Quốc Huy, 2025
Thông qua chuyến trải nghiệm này, chúng tôi không chỉ tích lũy thêm kiến thức chuyên ngành mà còn cảm nhận được vai trò quan trọng của văn hóa cộng đồng trong việc nuôi dưỡng đời sống tinh thần. Đây thực sự là một trải nghiệm ý nghĩa, giúp chúng tôi có thêm động lực để tiếp tục nghiên cứu, học tập và đóng góp vào công tác bảo tồn – phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Một lần nữa nhóm chúng tôi xin trân thành cảm ơn Ban quản lý Miếu và chị Thúy Thơ đã giúp chúng tôi có những trải nghiệm tuyệt vời tại Văn Miếu Trấn Biên.
Bài viết: Huỳnh Thị Kim Vàng, Nguyễn Lê Minh Thi, Giang Huỳnh Bảo Như
