BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA DANH NHÂN TẠIVĂN MIẾU TRẤN BIÊN, ĐỒNG NAI
Trong chuyến khảo sát và tìm hiểu tại Văn Miếu Trấn Biên, Biên Hòa, Đồng Nai, Nhóm 1 – lớp 19.1 xin trân trọng gửi lời cảm ơn đến TS. Phạm Văn Luân đã tận tình hướng dẫn chúng em và tạo mọi điều kiện thuận lợi để chuyến đi được diễn ra tốt đẹp. Nhóm cũng xin gửi lời tri ân đến chị Thy Thơ đã là người đồng hành, hỗ trợ nhiệt tình chia sẻ nhiều thông tin bổ ích trong suốt quá trình tham quan. Sự quan tâm, giúp đỡ và cũng như đồng hành của thầy cùng chị đã góp phần làm cho chuyến khảo sát thêm phần trọn vẹn, giàu ý nghĩa và để lại nhiều kỷ niệm vô cùng đáng nhớ.
Ngày 20/9/2025, Nhóm 1 sinh viên lớp 19.1 Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh đã đến thắp hương và tiến hành khảo sát tại Văn Miếu Trấn Biên, Biên Hòa, Đồng Nai. Nhờ sự hướng dẫn tận tình của chị Thy Thơ người gắn bó và am hiểu sâu sắc về Văn Miếu Trấn Biên qua đó nhóm đã có cơ hội tìm hiểu rõ hơn về quá trình hình thành, những giá trị lịch sử cũng như kiến trúc đặc trưng của di tích củaVăn Miếu đầu tiên của vùng đất phương Nam.
Chúng tôi đã có cơ hội khám phá không gian bên trong của Văn Miếu vô cùng trang nghiêm và độc đáo , nơi đây không chỉ là công trình kiến trúc cổ kính mà còn là mà còn là không gian kí ức gắn liềm với quá trình mở bờ cõi phía nam. Được dựng vào năm 1715, nơi đây thể hiện đạo lý “tôn sư trọng đạo, hiếu học, trọng hiền tài” của dân tộc ta. Trong quá trình tham quan chúng tôi được biết về không gian thờ các nhà doanh nhân văn hóa và những nho sĩ nổi tiếng. Chúng tôi đã được giới thiệu một cách chi tiết về tiến trình hình thành của Văn Miếu, từ khi được xây dựng vào năm 1715 dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu cho đến quá trình phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị ở hiện tại. Những khu thờ tự trang nghiêm, các tấm bia ghi danh nhân cùng không gian kiến trúc cổ kính đã mang đến cho chúng tôi nhiều cảm xúc khó quên. Có lẽ, hình ảnh về Văn Miếu Trấn Biên sẽ luôn là một ký ức đáng trân trọng trong quãng đời sinh viên mà chúng tôi may mắn được trải qua.
VĂN MIẾU TRẤN BIÊN HIỆN NAY
Theo những thông tin nhóm tôi đã tìm hiểu và đọc cũng như sự giới thiệu của chị Thơ Văn Miếu Trấn Biên ngày nay tọa lạc tại phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai. Đây là di tích lịch sử – văn hóa tiêu biểu của vùng đất Nam Bộ.
Hiện nay, Văn Miếu Trấn Biên không chỉ là nơi tôn vinh hiền tài, gìn giữ truyền thống hiếu học của dân tộc mà còn là điểm đến văn hóa, du lịch, giáo dục quan trọng. Khuôn viên rộng rãi, kiến trúc cổ kính kết hợp hài hòa với cảnh quan thiên nhiên, gồm các công trình như cổng Tam quan, nhà bia, đền thờ chính, khu trưng bày, cùng nhiều hạng mục phụ trợ. Mỗi năm, nơi đây diễn ra nhiều hoạt động ý nghĩa như lễ giỗ Tiên hiền, lễ hội khuyến học, các buổi tham quan – học tập của học sinh, sinh viên. Văn Miếu Trấn Biên ngày nay đã trở thành biểu tượng văn hóa, góp phần bồi dưỡng truyền thống “tôn sư trọng đạo” và “uống nước nhớ nguồn” cho các thế hệ.
Với sự hướng dẫn tận tình của chị Thúy Thơ. Ngay từ khi bước vào khuôn viên, cả nhóm đã cảm nhận được bầu không khí trang nghiêm, cổ kính. Cổng Tam quan hiện ra uy nghi, mở lối vào một không gian rộng rãi, thoáng đãng với nhiều công trình mang đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống. Trên đường tham quan, chị đã giới thiệu cho chúng tôi về lịch sử hình thành của Văn Miếu được xây dựng từ năm 1715, dưới thời chúa Nguyễn Phúc Chu, đây là Văn Miếu đầu tiên ở Đàng Trong, ra đời nhằm tôn vinh hiền tài và khuyến khích phong trào học tập của cư dân vùng đất mới.
Suốt chuyến tham quan, chúng tôi được lắng nghe nhiều chia sẻ ý nghĩa về Văn Miếu giới thiệu chi tiết về ý nghĩa của từng hạng mục: chính điện thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các bậc hiền triết Nho học; khu bia khắc tên danh nhân và truyền thống hiếu học của địa phương; nhà trưng bày hình ảnh, tư liệu về quá trình khuyến học khuyến tài. Qua việc quan sát và tiếp nhận những chia sẻ này, chúng tôi nhận thấy Văn Miếu Trấn Biên không chỉ là nơi thờ phụng Khổng Tử và các bậc hiền triết Nho gia, mà còn là không gian tôn vinh nhiều danh nhân văn hóa Việt Nam. Công trình trở thành biểu tượng của truyền thống học tập, thi cử ở Biên Hòa – Đồng Nai, đồng thời khẳng định vai trò to lớn của trí thức trong sự nghiệp dựng nước và giữ nước. Từ chuyến đi thực tế tại Văn Miếu Trấn Biên, tôi không chỉ được mở rộng hiểu biết về một di tích lịch sử – văn hóa quan trọng của vùng đất Nam Bộ, mà còn nhận ra vai trò to lớn của công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa. Với tư cách là một sinh viên ngành Quản lý văn hóa, tôi thấy rằng việc học tập trên giảng đường thôi là chưa đủ, mà còn cần phải gắn kiến thức lý thuyết với thực tiễn. Qua đó, tôi hiểu hơn về trách nhiệm của người làm công tác văn hóa: vừa phải bảo tồn những giá trị truyền thống, vừa phải tìm cách phát huy để di sản thực sự sống trong đời sống đương đại, trở thành nguồn lực tinh thần và giáo dục cho cộng đồng. Chuyến đi cũng giúp tôi thêm tự hào về truyền thống hiếu học của dân tộc, đồng thời nhắc nhở bản thân phải không ngừng rèn luyện, trau dồi tri thức để xứng đáng với ngành học mình đang theo đuổi.
Hình 2 : Lắng nghe chị Thy Thơ kể về lịch sử Văn Miếu Trấn Biên
Nguồn: Lê Thị Thanh Hằng, 2025
GÍA TRỊ CỦA VĂN MIẾU
Văn Miếu Trấn Biên hội tụ nhiều giá trị quan trọng về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật. Trên phương diện lịch sử, đây là minh chứng cho sự du nhập và lan tỏa của Nho học vào Nam Bộ, góp phần hình thành nên truyền thống giáo dục đặc trưng của cư dân vùng đất mới. Về văn hóa – tinh thần, Văn Miếu là nơi tưởng niệm, tôn vinh bậc hiền tài, đồng thời khuyến khích phong trào học tập, trở thành một nơi lý tưởng trong công tác giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ. Về kiến trúc – nghệ thuật, công trình được phục dựng theo phong cách truyền thống, hài hòa với cảnh quan tự nhiên, tạo nên không gian trang nghiêm nhưng vẫn gần gũi. Qua chuyến đi thực tế, Nhóm 1 không chỉ hiểu sâu hơn về giá trị lịch sử – văn hóa của Văn Miếu Trấn Biên, mà còn rút ra bài học ý nghĩa: việc tôn vinh hiền tài và phát huy tinh thần hiếu học cần được duy trì để di tích trở thành chiếc cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, nuôi dưỡng niềm tự hào và ý thức trách nhiệm trong thế hệ trẻ ngày nay.
Hình 5: Hồ cá tại Văn Miếu Trấn Biên. Nguồn: Lục Quốc Huy, 2025
ĐỊNH HƯỚNG BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY
Định hướng bảo tồn và phát huy giá trị Văn Miếu Trấn Biên trong bối cảnh hiện nay cần được nhìn nhận như một nhiệm vụ vừa cấp thiết vừa lâu dài, nhằm giữ gìn cội nguồn lịch sử văn hóa, đồng thời phát huy vai trò của di tích trong đời sống cộng đồng. Trước hết, về bảo tồn, cần tiếp tục thực hiện công tác tu bổ, tôn tạo các hạng mục kiến trúc theo đúng nguyên gốc, tránh làm biến dạng hoặc thương mại hóa không gian di tích. Bên cạnh đó, cảnh quan khuôn viên phải luôn được chăm sóc, đảm bảo xanh – sạch – đẹp để vừa duy trì sự tôn nghiêm vừa tạo cảm giác gần gũi với cộng đồng. Việc sưu tầm, lưu giữ và trưng bày thêm các tư liệu, hình ảnh, hiện vật về Nho học, truyền thống hiếu học và lịch sử vùng đất Nam Bộ cũng là hướng đi quan trọng, giúp làm phong phú nội dung trưng bày và tăng tính giáo dục. Song song đó, cần nâng cao công tác quản lý, bảo vệ di tích, hạn chế tình trạng xuống cấp do tác động của thời gian hoặc con người, để Văn Miếu luôn giữ được tính bền vững.
Hình 6: SV khoa QLVHNT, trường ĐH Văn hóa Tp. HCM tham quan Văn Miếu Trấn Nguồn: Bộ môn PTĐSVHCĐ, 2023
Về phát huy giá trị, Văn Miếu Trấn Biên cần được khai thác như một “không gian văn hóa sống động” gắn liền với giáo dục, du lịch và sinh hoạt cộng đồng. Các hoạt động tham quan, ngoại khóa, sinh hoạt chuyên đề dành cho học sinh – sinh viên cần được duy trì thường xuyên, qua đó giúp thế hệ trẻ hiểu và tự hào hơn về truyền thống hiếu học. Các lễ hội, nghi thức truyền thống như giỗ Tổ Hùng Vương, lễ tưởng niệm danh nhân văn hóa, lễ tuyên dương học sinh giỏi… nên tiếp tục được tổ chức và mở rộng, nhằm lan tỏa sâu rộng giá trị văn hóa – giáo dục. Đồng thời, việc ứng dụng công nghệ số (tour tham quan ảo, thuyết minh số, website, fanpage) sẽ giúp di tích tiếp cận gần hơn với cộng đồng và du khách trong – ngoài nước. Ngoài ra, cần liên kết Văn Miếu Trấn Biên vào các tour du lịch văn hóa của Đồng Nai và vùng Đông Nam Bộ, để nơi đây trở thành điểm đến quen thuộc, góp phần quảng bá hình ảnh địa phương. Quan trọng hơn cả, cần khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, thông qua các hoạt động học tập, nghiên cứu gắn liền với công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản.
Tóm lại, định hướng đối với Văn Miếu Trấn Biên là vừa bảo đảm giữ gìn nguyên vẹn giá trị lịch sử kiến trúc, vừa biến nơi đây thành trung tâm văn hóa giáo dục, nơi quá khứ và hiện tại gặp gỡ, từ đó hun đúc niềm tự hào dân tộc, khơi dậy ý thức trách nhiệm và tạo động lực để cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, tiếp tục gìn giữ và lan tỏa những giá trị tinh thần cao đẹp.
Qua chuyến đi, chúng tôi không chỉ mở rộng kiến thức chuyên ngành mà còn hiểu rõ hơn ý nghĩa của văn hóa cộng đồng trong đời sống tinh thần. Đây là trải nghiệm quý báu, tiếp thêm động lực để chúng tôi học tập, nghiên cứu và góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Nhóm xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban quản lý Văn Miếu và chị Thy Thơ đã đồng hành, giúp chuyến trải nghiệm tại Văn Miếu Trấn Biên trở nên trọn vẹn và ý nghĩa.
Bài viết: Văn Thị Ngọc Trâm
