BÁO CÁO MONDIACULT 2025 CỦA UNESCO VÀ NHỮNG BÀI HỌC RÚT RA
Tôi là Nguyễn Kiều Vi, sinh viên năm hai Khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật – Trường Đại học Văn hóa Thành phố Hồ Chí Minh. Trong quá trình học tập, nhờ sự hướng dẫn tận tình của TS. Phạm Văn Luân, giảng viên phụ trách bộ môn Lý luận văn hóa, tôi được tiếp cận nhiều nguồn tài liệu giá trị, từ đó dần hình thành tư duy lý luận và cách nhìn sâu sắc hơn về các vấn đề văn hóa đương đại. Cũng chính nhờ định hướng ấy, tôi có cơ hội biết đến báo cáo MONDIACULT 2025 – một văn kiện quan trọng của UNESCO về chính sách văn hóa và phát triển bền vững. Việc tìm hiểu văn kiện này đã giúp tôi củng cố thêm kiến thức chuyên ngành, đồng thời nhận thức rõ hơn về vai trò của văn hóa trong chiến lược phát triển của Việt Nam hiện nay.
Hình 01: Hội nghị Thế giới về Chính sách văn hóa và Phát triển bền vững tại Barcelona (Tây Ban Nha)
Nguồn: icd.gov.vn
Báo cáo MONDIACULT 2025 là kết quả của Hội nghị Văn hóa về Chính sách văn hóa và Phát triển bền vững lớn nhất thế giới, tổ chức từ ngày 29/09 đến 1/10/2025 tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế Barcelona – Tây Ban Nha, do chính phủ Tây Ban Nha đăng cai tổ chức. Hội nghị quy tụ 2.000 đại biểu đến từ 163 quốc gia và nhiều tổ chức quốc tế bao gồm các Bộ trưởng, chuyên gia và đại diện UNESCO, nhằm xây dựng chương trình nghị sự toàn cầu về văn hóa trong thời gian tới, với mục tiêu chính là khẳng định vai trò trung tâm và đưa văn hóa trở thành một mục tiêu phát triển bền vững độc lập trong chương trình phát triển của Liên Hợp Quốc sau năm 2030.
Hình 02: Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng phát biểu về quyền văn hóa và kinh tế văn hóa tại Diễn đàn quốc tế 2025.
Nguồn: icd.gov.vn
Báo cáo dài 388 trang, được viết bằng tiếng Anh, gồm 6 chương, mỗi chương tập trung vào các “tiếng nói sáng tạo” từ những chuyên gia và nhà lãnh đạo văn hóa tiêu biểu, bao gồm: thúc đẩy sự bao trùm và công bằng trong đời sống văn hóa; tận dụng công nghệ số để giảm bất bình đẳng và thúc đẩy đổi mới sáng tạo; thúc đẩy giáo dục văn hóa và nghệ thuật; xây dựng hệ sinh thái văn hóa bao trùm và bền vững, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế; ứng phó với biến đổi khí hậu và thúc đẩy phát triển bền vững môi trường thông qua văn hóa; bảo vệ nghệ sĩ và văn hóa gặp rủi ro; tăng cường khả năng phục hồi, hòa bình và an ninh. Báo cáo là sự tiếp nối và phát triển các định hướng chính sách văn hóa đã được khởi xướng tại MONDIACULT 2022, nhất trí xác nhận văn hóa là quyền con người cơ bản, là hàng hoá công toàn cầu và là trụ cột quan trọng xây dựng xã hội công bằng, hòa bình và phát triển bền vững.
Báo cáo cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các chỉ số văn hóa toàn cầu nhằm đo lường chính xác tác động của văn hóa đối với sự phát triển bền vững, đồng thời liên kết văn hóa với an ninh, công nghệ và dữ liệu. Với sáu chương chuyên sâu, báo cáo tích hợp và triển khai các lĩnh vực ưu tiên, khẳng định văn hóa là trụ cột không thể thiếu cho tương lai bền vững của nhân loại. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới sự hợp tác quốc tế hiệu quả, với cam kết xây dựng lộ trình thực thi cụ thể, khả thi, nhằm củng cố vị thế của văn hóa trong chương trình phát triển toàn cầu.
Báo cáo MONDIACULT 2025 và chiến lược phát triển văn hóa bền vững ở Việt Nam qua mô hình hợp tác công – tư (PPP)
Báo cáo MONDIACULT 2025 bao gồm sáu chương, trong đó chương 4 tập trung vào xây dựng một hệ sinh thái văn hóa bao trùm và bền vững, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế dựa trên giá trị văn hóa. Mô hình hợp tác công – tư (PPP) được xác định như một công cụ chiến lược để huy động các nguồn lực đa ngành, gồm Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư, nhằm phát triển các dự án văn hóa quy mô lớn và nâng cao hiệu quả vận hành. Mô hình này tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn, phân chia rủi ro và tạo đà cho sự phát triển bền vững của ngành văn hóa, đồng thời mở rộng sự tham gia của khu vực tư nhân trong việc bảo tồn di sản, xây dựng trung tâm văn hóa và phát triển hạ tầng kỹ thuật số, góp phần tạo thêm việc làm và gia tăng đóng góp vào GDP quốc gia.
Tại Việt Nam, mô hình PPP đang được áp dụng rộng rãi trong lĩnh vực văn hóa như một giải pháp thiết thực để phát triển các dự án quy mô lớn, thúc đẩy kinh tế văn hóa, tạo việc làm và bảo tồn giá trị di sản quốc gia. Một thành tựu tiêu biểu là dự án Trung tâm Triển lãm Quốc gia tại Đông Anh, Hà Nội đã áp dụng mô hình PPP và chủ đầu tư là Tập đoàn Vingroup. Dự án không chỉ giảm gánh nặng tài chính ngân sách Nhà nước mà còn tận dụng hiệu quả năng lực và kinh nghiệm quản lý khu vực tư nhân, đồng thời tạo không gian đa năng cho các sự kiện quốc tế, góp phần phát triển kinh tế văn hóa và du lịch bền vững. Nhưng nhìn chung mô hình PPP tại Việt Nam vẫn còn khá hiếm hoi, chủ yếu do sự hạn chế về quy mô và năng lực tham gia của khu vực tư nhân. Nguyên nhân là thiếu các doanh nghiệp tư nhân có đủ nguồn lực tài chính, kinh nghiệm quản lý chuyên sâu về văn hóa, cũng như chính sách hỗ trợ chưa đầy đủ, tạo điều kiện thuận lợi để thu hút vốn và chuyên môn. Điều này khiến việc triển khai thêm các dự án văn hóa theo mô hình PPP còn khá hạn chế.
Hình 03: Trung tâm Hội chợ triển lãm quốc gia tại Đông Anh, Hà Nội
Nguồn: vnexpress.net
Để khắc phục những hạn chế này, MONDIACULT 2025 đề xuất cần xây dựng khung pháp lý minh bạch, đồng bộ, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình giữa các bên tham gia. Các cơ chế giám sát và đánh giá hiệu quả dự án được khuyến khích để nâng cao năng lực quản lý và hạn chế sự phân tán trong phối hợp bộ ngành. Bên cạnh đó, việc xác định rõ lĩnh vực văn hóa ưu tiên thu hút đầu tư tư nhân giúp huy động doanh nghiệp lớn với nguồn lực và chuyên môn phù hợp, góp phần đảm bảo tính khả thi và bền vững. Đa dạng hóa giải pháp tài chính và hình thức hợp đồng PPP sẽ giảm rủi ro, thu hút nguồn lực xã hội rộng rãi, từ đó thúc đẩy phát triển mô hình PPP bền vững, nâng tầm vị thế văn hóa và đóng góp vào phát triển kinh tế quốc gia trong kỷ nguyên mới.
Qua những thành tựu và thách thức thực tiễn như dự án Trung tâm Triển lãm Quốc gia tại Hà Nội, rõ ràng PPP không chỉ là công cụ hiệu quả trong huy động nguồn lực đa ngành mà còn mở ra cơ hội nâng cao chất lượng quản lý và đa dạng hóa nguồn vốn cho các dự án văn hóa quy mô lớn. Để phát huy tối đa tiềm năng này, việc hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường minh bạch và nâng cao trách nhiệm giải trình giữa các bên là hết sức cần thiết. Đồng thời, chiến lược thu hút đầu tư tư nhân vào các lĩnh vực văn hóa ưu tiên sẽ giúp tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của ngành văn hóa Việt Nam, góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế toàn diện trong thời kỳ mới.
Lễ hội Ok Om Bok và mô hình hợp tác công tư trong phát triển văn hóa Việt Nam theo MONDIACULT 2025
Trong báo cáo MONDIACULT 2025, chương 4 là chương tôi đặc biệt quan tâm, bởi nó khẳng định văn hóa không chỉ đóng vai trò then chốt trong việc duy trì bản sắc mà còn là “một đóng góp quan trọng cho nền kinh tế toàn cầu”, khi nhiều tổ chức văn hóa đã thành công trong việc đa dạng hóa các nguồn thu nhập và tạo ra lợi nhuận. Trong bối cảnh đó, lễ hội Ok Om Bok – Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – không chỉ là biểu tượng văn hóa đặc sắc, thể hiện sâu sắc tâm linh và tinh thần cộng đồng người Khmer, mà còn ẩn chứa tiềm năng phát triển kinh tế thông qua du lịch văn hóa và các hoạt động sáng tạo gắn với lễ hội. Tuy nhiên, trong quá trình hiện đại hóa và công nghiệp hóa, lễ hội đang gặp nhiều khó khăn trong việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa gốc. Các nghi lễ truyền thống mất đi tính thiêng liêng, nhiều phong tục tập quán và nghi thức gặp nguy cơ mai một do sự tổ chức mang tính hình thức, chưa khai thác hiệu quả vai trò của cộng đồng và các nghệ nhân. Thêm vào đó, nguồn lực tài chính chủ yếu dựa vào ngân sách địa phương và sự tài trợ, thiếu chiến lược phát triển bền vững để tận dụng tiềm năng kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực du lịch văn hóa.
Hình 04: Chuẩn bị cho ghi lễ cúng trăng
Nguồn: Sơn Thị Phương Thảo (15/11/2024)
Theo định hướng phát triển bền vững trong chương 4 của báo cáo MONDIACULT 2025, việc chuyển đổi mô hình quản lý sang hình thức đồng quản lý giữa Nhà nước và cộng đồng bản địa được coi là bước đi then chốt để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống cách hiệu quả. Mô hình này tạo điều kiện để người dân địa phương trực tiếp tham gia vào hoạt động của lễ hội, thay vì chỉ dựa vào sự can thiệp của cơ quan quản lý. MONDIACLUT 2025 cũng nhấn mạnh “phần lớn ngành văn hóa vẫn cần sự kết hợp giữa trợ cấp công, hỗ trợ hiện vật và một phần tài chính và doanh thu từ khu vực tư nhân để duy trì sự bền bỉ mà không nhất thiết phải đạt được tăng trưởng”. Việc áp dụng mô hình hợp tác công – tư (PPP) không những bảo tồn nguyên vẹn giá trị văn hóa truyền thống mà còn phát triển phù hợp với xu hướng du lịch và thị trường hiện đại, từ đó thúc đẩy kinh tế văn hóa địa phương và nâng cao đời sống cộng đồng.
Hình 05: Học sinh trường THPT DTNT Huỳnh Cương (tỉnh Sóc Trăng cũ) tham gia lễ hội
Nguồn: Sơn Thị Phương Thảo (15/11/2024)
Tỉnh Trà Vinh (cũ) đã vận dụng mô hình hợp tác công – tư (PPP) hiệu quả trong việc tổ chức và phát triển lễ hội truyền thống Ok Om Bok của đồng bào Khmer Nam Bộ, phản ánh xu hướng chuyển dịch quan trọng từ “phương pháp dựa trên trợ cấp sang các chiến lược thị trường”. Điển hình là các sự kiện như Tuần lễ Văn hóa – Du lịch gắn với lễ hội Ok Om Bok được tổ chức hàng năm với sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương, các doanh nghiệp và cộng đồng dân cư. Nhà nước hỗ trợ về mặt pháp lý, quy hoạch và góp ngân sách cơ bản, doanh nghiệp đầu tư vào cơ sở vật chất, quảng bá và phát triển sản phẩm du lịch liên quan, trong khi cộng đồng dân cư và nghệ nhân đảm nhận vai trò duy trì các nghi lễ truyền thống và các hoạt động văn hóa đi kèm. Chương trình hội chợ xúc tiến thương mại với hàng trăm gian hàng, được tổ chức ngay trong Tuần lễ, vừa phục vụ đồng bào Khmer, vừa là dịp để quảng bá sản phẩm công nghiệp nông thôn, sản phẩm OCOP của tỉnh và kết nối giao thương giữa các doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh. Qua đó, lễ hội không chỉ giữ gìn giá trị văn hóa truyền thống mà còn kích cầu phát triển kinh tế địa phương, tạo công ăn việc làm và mở rộng thị trường cho nhiều sản phẩm đặc trưng của vùng. Nhờ mô hình PPP, lễ hội Ok Om Bok ở Trà Vinh đã phát huy tối đa nguồn lực đa ngành, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý và mở rộng sức thu hút du khách trong và ngoài nước. Sự phối hợp linh hoạt giữa các bên liên quan tạo nên sức sống mới với lễ hội, góp phần nâng cao vị thế văn hóa truyền thống trong bối cảnh hiện đại cũng như thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho địa phương.
Mặc dù mô hình hợp tác công – tư (PPP) mang lại lợi ích cho việc bảo tồn và phát triển lễ hội Ok Om Bok, nhưng vẫn đối mặt với khó khăn và thách thức. Khung pháp lý chưa hoàn chỉnh, cơ chế chia sẻ lợi ích chưa rõ ràng và thiếu hướng dẫn cụ thể đã gây khó khăn trong việc triển khai và ký kết hợp đồng. Sự khác biệt về nhận thức giữa các bên cùng nỗi lo về rủi ro và hiệu quả kinh tế chưa chắc chắn khiến doanh nghiệp còn dè dặt đầu tư. Tuy nhiên, nếu chuyển đổi hiệu quả từ trợ cấp sang chiến lược thị trường thì văn hóa sẽ “mang lại và chứng minh được giá trị kinh tế” của mình, các tổ chức doanh nghiệp cũng đầu tư vào di sản văn hóa phi vật thể nhiều hơn để “phát triển các mô hình kinh doanh tạo ra giá trị kinh tế”. Mặt khác, sự thiếu minh bạch trong quản lý nguồn lực tài chính và các hoạt động phát triển cũng có thể làm giảm niềm tin và sự tham gia tích cực của cộng đồng và các nhà đầu tư tư nhân.
Qua phân tích trên, có thể thấy lễ hội Ok Om Bok cần được đổi mới toàn diện từ phương thức quản lý, tổ chức và quảng bá để vừa bảo tồn được giá trị di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, vừa tận dụng hiệu quả tiềm năng phát triển kinh tế văn hóa địa phương theo định hướng bền vững của UNESCO trong báo cáo MONDIACULT 2025. Đây cũng là cơ hội để nâng cao vai trò của văn hóa trong chiến lược phát triển cộng đồng, đồng thời khẳng định vị trí của lễ hội như một tài nguyên văn hóa sống động, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Báo cáo MONDIACULT 2025 là một công cụ chiến lược và nền tảng pháp lý quan trọng giúp Việt Nam phát huy và bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh phát triển bền vững. Báo cáo đã khẳng định văn hóa là trụ cột không thể thiếu cho sự phát triển toàn diện của xã hội, đồng thời đưa ra các định hướng cụ thể, trong đó có việc áp dụng mô hình hợp tác công – tư (PPP) để huy động nguồn lực hiệu quả từ Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Điều này tạo thuận lợi cho việc tổ chức các lễ hội truyền thống như Ok Om Bok, không chỉ giữ gìn bản sắc văn hóa mà còn phát triển hài hòa với xu hướng hiện đại, góp phần thúc đẩy kinh tế văn hóa địa phương và nâng cao đời sống cộng đồng. Đây là bước tiến quan trọng giúp Việt Nam nâng cao vị thế văn hóa trên trường quốc tế và đảm bảo sự phát triển bền vững theo mục tiêu của Liên Hợp Quốc sau năm 2030.
Nguyễn Kiều Vi
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Cổng TTĐT tỉnh Trà Vinh (2024), Tuần lễ Văn hóa – Du lịch gắn với Lễ hội Ok Om Bok tỉnh Trà Vinh năm 2024 diễn ra từ ngày 09 – 15/11, link: https://bvhttdl.gov.vn/tuan-le-van-hoa-du-lich-gan-voi-le-hoi-ok-om-bok-tinh-tra-vinh-nam-2024-dien-ra-tu-ngay-09-15-11-20241004085525388.htm, truy cập ngày 05/10/2025.
[2]. Chính phủ (2025), MONDIACULT 2025: Việt Nam đề xuất sáng kiến triển khai Thập kỷ văn hóa vì sự phát triển bền vững, link: https://baochinhphu.vn/mondiacult-2025-viet-nam-de-xuat-sang-kien-trien-khai-thap-ky-van-hoa-vi-su-phat-trien-ben-vung-102251002191345944.htm, truy cập ngày 05/10/2025.
[3]. Tùng Quang (2025), Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng dự Hội nghị Thế giới về Chính sách văn hóa và Phát triển bền vững, link: Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng dự Hội nghị Thế giới về Chính sách văn hóa và Phát triển bền vững, truy cập ngày 05/10/2025.
[4]. Như Tâm, Lê Vũ (2023), Trà Vinh: Quảng bá văn hóa truyền thống của đồng bào Khmer và phát triển du lịch từ lễ hội Ok Om Bok, link: https://baodantoc.vn/tra-vinh-quang-ba-van-hoa-truyen-thong-cua-dong-bao-khmer-va-phat-trien-du-lich-tu-le-hoi-ok-om-bok-1701082441507.htm, truy cập ngày 05/10/2025.
[5] UNESCO (2025), Unesco global report on cultural policies Culture: The missing SDG, link: https://docs.google.com/document/d/16ozY-A6xtGXslfR-3o9pcIZQfJPOPNAP/edit?usp=sharing&ouid=114371756914141331140&rtpof=true&sd=true (Nguyễn Kiều Vi dịch), truy cập ngày 05/10/2025.
