Buổi giao lưu chuyên đề: Giao lưu cùng nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư – Hành trình đánh thức di sản văn hoá trong du lịch Việt

Vào lúc 14h ngày 30 tháng 10 năm 2025 vừa qua, tại thư viện Trường Đại học Văn hoá Thành phố Hồ Chí Minh cơ sở 1, các sinh viên đã có dịp tham dự buổi giao lưu, trò chuyện cùng nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư – một trong những cây đại thụ của giới sử học và văn hoá Việt Nam. Buổi gặp gỡ diễn ra trong không khí ấm áp, gần gũi nhưng đầy ý nghĩa, khi cụ chia sẻ những câu chuyện chân thực, giản dị mà sâu sắc về giáo dục, văn hoá, lịch sử và lòng yêu nước.

Hình 1. Nhà nghiên cứu – Nguyễn Đình Tư (bên phải) chia sẻ về phẩm chất đạo đức trong học đường và tình yêu quê hương đất nước với các bạn sinh viên Trường Đại học Văn hoá TP. HCM
Ảnh : Hương Quỳnh

   Trong buổi giao lưu trò chuyện về văn hoá với cụ Nguyễn Đình Tư chiều nay, cụ mở đầu bằng việc chia sẻ những suy nghĩ của mình về chuyện học hành của thời nay. Cụ hồi tưởng lại thời đi học của thế hệ trước — một thời kỳ còn nhiều khó khăn, thiếu thốn cả về vật chất lẫn điều kiện học tập. Dẫu vậy, tinh thần hiếu học và tôn sư trọng đạo luôn được đề cao và giữ gìn như một giá trị cốt lõi. Cụ so sánh với thời nay, khi việc học trở nên thuận lợi hơn rất nhiều, học sinh có đầy đủ phương tiện và môi trường tốt hơn, nhưng dường như lại thiếu đi sự kính trọng đối với thầy cô, thiếu tinh thần biết ơn và lễ phép trong quan hệ thầy – trò. Cụ kể lại một số câu chuyện thực tế về việc học sinh thiếu tôn trọng giáo viên, thậm chí có những hành vi thiếu văn hoá ngay trong lớp học. Nếu như trước kia, những vụ bạo lực học đường hiếm hoi chỉ xảy ra ngoài đường, thì nay lại diễn ra ngay trong môi trường học tập – nơi lẽ ra phải là chốn rèn luyện tri thức và nhân cách. Qua những chia sẻ ấy, cụ Nguyễn Đình Tư không chỉ gợi lại ký ức của một thời học trò xưa, mà còn gửi gắm một lời nhắc nhở thấm thía về đạo lý tôn sư trọng đạo – một nét đẹp trong văn hoá dân tộc đang dần bị mai một giữa cuộc sống hiện đại.

   Tiếp nối câu chuyện, cụ Nguyễn Đình Tư bày tỏ nhiều trăn trở về tinh thần yêu nước và việc học tập môn Lịch sử trong trường học hiện nay. Cụ nhấn mạnh rằng, trong chương trình giáo dục, Lịch sử là một môn học bắt buộc và vô cùng quan trọng, bởi đó không chỉ là những con số, sự kiện, hay mốc thời gian khô khan, mà là ký ức, là linh hồn của dân tộc được kết tinh qua bao thế hệ. Tuy nhiên, cụ cho rằng, thực tế hiện nay nhiều học sinh chỉ học với mục đích đối phó – học để qua môn, qua kỳ, chứ chưa thật sự hiểu và cảm nhận được giá trị thiêng liêng của lịch sử. Chính vì thế mà môn học này dần trở nên “nhạt nhoà” trong mắt người học, đánh mất đi sức sống và ý nghĩa vốn có. Cụ nhắc lại những trang sử đấu tranh hào hùng của dân tộc, nơi biết bao thế hệ cha ông đã hy sinh xương máu để bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. Qua đó, cụ mong muốn thế hệ trẻ hôm nay phải biết trân trọng quá khứ, học sử bằng cả trái tim, không chỉ để ghi nhớ các sự kiện mà quan trọng hơn là nuôi dưỡng lòng yêu nước, tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm với Tổ quốc. Những lời cụ nói giản dị nhưng chứa đựng chiều sâu, như một lời nhắc nhở chân thành gửi đến thế hệ trẻ: “Hiểu được lịch sử dân tộc là cách tốt nhất để biết mình là ai và phải sống thế nào cho xứng đáng.”

   Ở phần cuối buổi trò chuyện, cụ Nguyễn Đình Tư bày tỏ niềm vui và tự hào khi thấy ngày càng có nhiều sinh viên Việt Nam tài giỏi, năng động, tham gia và đạt thành tích cao trong các cuộc thi tầm cỡ quốc tế. Cụ xem đó là minh chứng cho trí tuệ và bản lĩnh của thế hệ trẻ hôm nay — những người đang từng bước khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường thế giới. Tuy nhiên, đằng sau niềm tự hào ấy, cụ cũng nhẹ nhàng gửi gắm một thông điệp sâu xa: dù đi đến đâu, dù vươn xa đến tầm nào, mỗi người Việt Nam vẫn cần giữ trong tim mình ngọn lửa của lòng yêu nước và bản sắc văn hoá dân tộc. Cụ mong rằng khi mang tri thức và tài năng ra thế giới, thế hệ trẻ vẫn không quên mình là ai, không quên cội nguồn và những giá trị văn hoá đã nuôi dưỡng mình trưởng thành.

   Qua những lời cụ chia sẻ, tôi cảm nhận rõ ước mong của một người cả đời gắn bó với văn hoá dân tộc: Mong sao các thế hệ sau vừa có thể hội nhập, sáng tạo, vừa biết gìn giữ, lan toả vẻ đẹp văn hoá Việt ra khắp năm châu. Đó chính là cách để “văn hoá Việt Nam vươn xa mà vẫn đậm đà bản sắc dân tộc” — một lời nhắn gửi đầy ý nghĩa cho tất cả chúng tôi.

Hình 2: Sinh viên Trường Đại học Văn hoá TP. HCM giao lưu trao đổi với nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư
Ảnh: Hương Quỳnh

Trong phần giao lưu hỏi – đáp, câu hỏi đầu tiên được một bạn sinh viên đặt ra xoay quanh nguồn gốc và ý nghĩa lịch sử của địa danh “Sông Lu” và tên gọi “Bình Mỹ” – những vùng đất gắn liền với dòng chảy của sông Sài Gòn. Bạn mong muốn được biết thêm về những dấu ấn lịch sử đặc trưng mà thế hệ trẻ có thể khai thác để kể lại cho du khách, góp phần lan toả giá trị văn hoá quê hương. Trước câu hỏi ấy, cụ Nguyễn Đình Tư đã chia sẻ một cách chân thành và sâu sắc. Cụ cho biết, việc truy nguyên nguồn gốc của các địa danh là điều rất thú vị nhưng cũng không hề dễ dàng, bởi tư liệu lịch sử về các xã, thôn xưa – đặc biệt từ thời Nguyễn Hữu Cảnh – hầu như không có sách ghi chép lại một cách cụ thể. Chính vì thế, nhiều địa danh ngày nay chỉ còn được truyền miệng qua dân gian. Cụ cho biết thêm rằng, đến thời vua Minh Mạng, nhà nước mới tiến hành phân chia lại đất đai thành các đơn vị nhỏ hơn, đặt tên cho từng khu vực để tiện quản lý hành chính. Về sau, đến thời Pháp thuộc, các vùng này tiếp tục được khai hoang, lập đồn điền, mở mang canh tác, từ đó hình thành nên diện mạo ban đầu của các xã, thị trấn như ngày nay.

   Câu hỏi thứ hai được đặt ra xoay quanh chủ đề phát triển tiềm năng du lịch thông qua việc gắn kết các tuyến đường trong Thành phố Hồ Chí Minh, đặc biệt là việc khai thác yếu tố lịch sử – văn hoá để tạo điểm nhấn thu hút du khách. Trả lời câu hỏi này, cụ Nguyễn Đình Tư đã khéo léo dẫn dắt câu chuyện bằng việc kể lại nguồn gốc hình thành khu vực Chợ Lớn – nơi ngày nay được xem là trung tâm buôn bán sầm uất và mang đậm dấu ấn văn hoá Hoa. Cụ lý giải rằng, nguyên nhân người Hoa tập trung sinh sống đông đúc ở Chợ Lớn bắt nguồn từ biến động lịch sử xa xưa: sau khi triều Minh sụp đổ, một số người không chấp nhận chế độ mới của triều Thanh đã mang theo gia sản, di cư sang đất Việt, xin được thần phục chúa Nguyễn, và được gọi là người Minh Hương. Ban đầu, họ sinh sống rải rác tại Biên Hoà và Mỹ Tho – hai vùng đất trù phú và thuận lợi cho giao thương. Tuy nhiên, sau này, khi khu vực Mỹ Tho xảy ra nhiều nạn cướp bóc, bất ổn, triều đình Chân Lạp có lời phàn nàn với chúa Nguyễn, buộc chúa phải đưa quân đến dẹp loạn để giữ yên biên giới. Trong quá trình ấy, một bộ phận dân cư người Hoa đã rời Mỹ Tho, di chuyển lên vùng Chợ Lớn để định cư lâu dài. Cụ nhấn mạnh rằng, chính từ quá trình lịch sử đó, Chợ Lớn đã trở thành nơi hội tụ văn hoá đa dạng, kết hợp giữa truyền thống Việt và Hoa, thể hiện qua kiến trúc đền chùa, miếu thờ, phong tục tập quán và lễ hội đặc sắc. Cụ cho rằng, sức hấp dẫn khiến du khách tìm đến Chợ Lớn không chỉ vì thương mại, mà còn vì giá trị văn hoá độc đáo được lưu giữ qua hàng trăm năm. Qua câu chuyện ấy, cụ Nguyễn Đình Tư gợi mở rằng, việc phát triển du lịch ở Thành phố Hồ Chí Minh hoàn toàn có thể bắt đầu từ việc kết nối các tuyến đường – mỗi con đường là một câu chuyện, một dấu ấn lịch sử riêng, từ đó tạo nên những hành trình khám phá giàu ý nghĩa văn hoá.

   Câu hỏi thứ ba mà một bạn sinh viên gửi đến cụ xoay quanh niềm đam mê viết sách – một công việc mà cụ Nguyễn Đình Tư đã dành trọn cả cuộc đời mình để theo đuổi. Bạn bày tỏ sự ngưỡng mộ trước khối lượng và giá trị đồ sộ trong các công trình nghiên cứu của cụ, đồng thời thắc mắc: “Điều gì đã nuôi dưỡng niềm đam mê ấy, và trong tương lai, cụ có dự định tiếp tục viết nữa không?” Cụ mỉm cười và hồi tưởng lại, nói rằng niềm đam mê viết sách bắt đầu từ một trải nghiệm rất giản dị thời thơ ấu. Khi còn nhỏ, đọc được những cuốn sách viết về danh nhân chống Pháp như vua Hàm Nghi, vua Duy Tân, cụ Phan Đình Phùng, cụ Hoàng Hoa Thám, cụ Thái Phiên. Đặc biệt, đó là niềm say mê khi đọc cuốn Việt Nam sử lược, với những chiến công oanh liệt của Ngô Quyền, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi…Những câu chuyện ấy đã thắp lên trong cụ ngọn lửa yêu nước và thôi thúc muốn tìm hiểu sâu hơn về lịch sử dân tộc và động lực khiến cụ giành cả đời cho việc viết sách chính là lòng yêu nước, là mong muốn đóng góp một phần vào sự hiểu biết và gìn giữ những giá trị lịch sử của dân tộc. Cụ kể thêm rằng, vào thời của mình, các nhà xuất bản như Văn Hồng cùng nhiều học giả khác cũng đang nỗ lực gìn giữ và phát huy giá trị văn hoá dân tộc qua con chữ. Khi đọc những tác phẩm đó, cụ cảm thấy mình cũng có thể góp phần làm điều tương tự, và từ đó, niềm đam mê nghiên cứu – biên soạn – ghi chép đã dần trở thành một phần trong cuộc sống. Khi được hỏi về dự định tương lai, cụ khẳng định vẫn muốn tiếp tục viết, bởi mỗi lần viết là mỗi lần nhận ra thêm điều mới, cái nhìn cũng thay đổi và khác biệt hơn. Tuy nhiên, cụ cũng nhấn mạnh một nguyên tắc quan trọng “Người viết không được phép theo cảm xúc hay ý chủ quan của mình, mà phải tôn trọng sự thật, dựa trên tư liệu và hiện thực khách quan”.

   Câu hỏi cuối cùng được một bạn sinh viên đặt ra liên quan đến ý nghĩa của việc đặt tên các con đường theo tên các vị anh hùng dân tộc và các địa danh thiêng liêng như Hoàng Sa, Trường Sa. Bạn muốn biết liệu việc đặt tên ấy chỉ đơn thuần là một cách ghi nhớ, hay còn mang trong đó thông điệp sâu xa nào về văn hoá và tinh thần dân tộc. Trước câu hỏi ấy, cụ Nguyễn Đình Tư đã kể lại một cách sinh động lịch sử hình thành và thay đổi tên đường ở Việt Nam, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh. Cụ cho biết, việc thay đổi tên đường phố đã bắt đầu từ thời Pháp thuộc, khi chính quyền thực dân đặt tên các con đường theo các nhân vật hoặc địa danh của Pháp. Đến thời Ngô Đình

Diệm, một đợt đổi tên đường quy mô lớn cũng được tiến hành, khi người Pháp hoàn toàn rút khỏi Việt Nam. Từ đó đến nay, việc đặt và đổi tên đường phố đã trở thành một hoạt động có quy trình rõ ràng, do Hội đồng Nhân dân thành phố quyết định, dựa trên kiến nghị và tư vấn của các cơ quan văn hoá – lịch sử. Cụ Nguyễn Đình Tư từng chia sẻ rằng, sau nhiều năm miệt mài tự đạp xe khắp các nẻo đường để hoàn thành cuốn “Đường phố nội thành TP.HCM”, cụ đã được mời tham gia Hội đồng đặt và đổi tên đường của thành phố. Dù không giữ bất kỳ chức vụ hay vị trí hành chính nào, cụ vẫn được tin tưởng giao nhiệm vụ đề xuất tên cho gần 1.000 con đường ở các quận, huyện. Trong số đó, cụ kể lại rằng ấn tượng và tự hào nhất chính là việc đề xuất đặt tên hai con đường Hoàng Sa và Trường Sa chạy dọc hai bên kênh Nhiêu Lộc – Thị Nghè, ngay giữa trung tâm thành phố. Theo cụ, hai cái tên ấy không chỉ là địa danh, mà còn là biểu tượng thiêng liêng của chủ quyền quốc gia, là lời khẳng định mạnh mẽ rằng biển đảo Hoàng Sa – Trường Sa là máu thịt của Tổ quốc Việt Nam. Đề xuất ấy đã được toàn thể Hội đồng nhất trí thông qua ngay lập tức, và Thành phố Hồ Chí Minh cũng trở thành địa phương
đầu tiên trên cả nước đặt tên đường theo hai quần đảo này.

Hình 3: TS. Phạm Văn Luân (bìa trái), ThS. Lê Thị Vương Nguyệt (bìa phải) và sinh viên Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh chụp hình lưu niệm cùng nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư.
Ảnh: Hương Quỳnh

   Kết thúc buổi trò chuyện, cả hội trường vang lên những tràng pháo tay nồng nhiệt dành cho cụ Nguyễn Đình Tư – người đã dành cả đời mình cho văn hoá, lịch sử và tri thức dân tộc. Không khí buổi giao lưu trở nên gần gũi, ấm áp khi mọi người cùng chụp hình lưu niệm tập thể, lưu lại những khoảnh khắc ý nghĩa bên cụ. Sau đó, một nhóm sinh viên đại diện đã ân cần đưa cụ tham quan không gian văn hoá Hồ Chí Minh trưng bày tại thư viện Trường Đại học Văn hoá thành phố Hồ Chí Minh cơ sở 1. Trong suốt chuyến tham quan, cụ vẫn không ngừng chia sẻ thêm nhiều câu chuyện nhỏ về lịch sử, con người và quá trình phát triển của thành phố – nơi cụ đã gắn bó và dành nhiều tâm huyết nghiên cứu. Buổi giao lưu khép lại trong bầu không khí trang trọng nhưng đong đầy cảm xúc. Mỗi sinh viên khi ra về đều mang theo trong lòng niềm kính trọng, biết ơn và cảm hứng học hỏi sâu sắc từ tấm gương của cụ Nguyễn Đình Tư – một người cả đời miệt mài gìn giữ và lan toả những giá trị văn hoá dân tộc.

Buổi giao lưu với nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư đã để lại nhiều xúc động và ấn tượng sâu sắc. Ở tuổi hơn trăm, cụ vẫn ngày ngày miệt mài nghiên cứu, viết sách, cống hiến cho văn hoá dân tộc với nỗi trăn trở gìn giữ lịch sử, tránh để mai một những giá trị quý báu. Tinh thần làm việc bền bỉ và tình yêu dành cho văn hoá của cụ là nguồn cảm hứng mạnh mẽ, tiếp thêm động lực cho thế hệ trẻ trong hành trình bảo tồn và phát huy di sản văn hoá Việt Nam. Buổi trò chuyện không chỉ giúp lan toả tri thức, mà còn khơi dậy niềm tự hào và trách nhiệm gìn giữ cội nguồn trong mỗi người.

Hình 4. Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình Tư tham quan không gian Văn hoá Hồ Chí Minh cùng với các bạn sinh viên Trường Đại học Văn hoá TP. HCM
Ảnh: Hương Quỳnh

Võ Hoàng Phát – Lớp 17.2