Hành trình khảo cứu tài liệu cổ ở Hội quán Nghĩa An Phường Chợ Lớn, Thành phố Hồ Chí Minh

Tháng 9, 10 vừa qua, nhóm chúng tôi đã ghé thăm khu phố cổ Chợ Lớn và giữa những con đường sầm uất, Hội quán Nghĩa An vẫn lưu giữ một phong tục tâm linh lâu đời của cộng đồng người Hoa đó chính là phong tục xin xăm được thể hiện trong tài liệu cổ là sách giải xăm. Trong chuyến khảo sát thực tế môn học lí luận văn hóa, nhóm sinh viên Khoa Quản lý văn hóa, nghệ thuật, Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh chúng tôi đã có dịp tiếp cận gần hơn tài liệu cổ thông qua nghi lễ này, từ quy trình, niềm tin đến ý nghĩa trong đời sống hiện đại.

Hình 1. Hội quán Nghĩa An tọa lạc tại phường Chợ Lớn. Ảnh: Ngọc Nhi

Ngay từ buổi trưa, không gian Hội quán đã tấp nập người dân đến dâng hương và xin xăm. Kiến trúc cổ kính với mái ngói âm dương, những cột gỗ chạm trổ tinh xảo và làn khói hương nghi ngút tạo nên bầu không khí trang nghiêm, khiến bước chân người ghé thăm như chậm lại, dẫn dắt họ bước vào trạng thái thành kính trước khi thực hiện nghi thức tâm linh.

Đi sâu vào bên trong Đi sâu vào bên trong hội quán được xây dựng với lối kiến trúc truyền thống Trung Hoa, nổi bật với hệ thống cột, bao lam, hoành phi, liễn đối chạm khắc tinh xảo.

Hình 2. Không gian bên trong Hội quán Nghĩa An, nơi diễn ra các nghi lễ xin xăm. Ảnh: Ngọc Nhi

Phong tục xin xăm có nguồn gốc lâu đời từ Trung Hoa, gắn liền với tín ngưỡng dân gian và Đạo giáo. Ở Trung Hoa, xin xăm thường được thực hiện tại các miếu Quan Đế, miếu Khổng Tử hoặc các đền thờ địa phương.

Hình 3. Hai ống xăm và keo được đặt trên bàn trước tượng Quan Công. Ảnh: Ngọc Nhi

Ban quản lý Hội quán Nghĩa An cũng cho biết: “Sách giải xăm này chỉ là bản đã được biên sọan lại từ cuốn sách gốc đã có từ rất lâu khi mà Hội quán được xây lên, đây là bản đã được in từ năm 2014 tuy nhiên phần nội dung và hình ảnh bên trong cuốn sách hiện nay được sao chép y chang từ tài liệu cổ trước đó nên nó vẫn giữ nguyên được nội dung ý nghĩa của các quẻ xăm”.

Hình 4: Tài liệu cổ sách giải xăm “Võ Đế Kim Ấn”. Ảnh: Cẩm Tiên

Ba trang đầu tiên của trang sách là những bức họa các vị thần lần lượt là Quán Thánh Đế Quân,Châu Sương Tướng Quân và cuối cùng là Quan Bình Thánh Tử. Mỗi bài xăm sẽ có cả bản tiếng Trung giản thể và bản dịch tiếng Việt gồm có số xăm, xăm chữ, nghĩa xăm, lời bàn và sự tích, để có thể hiểu nghĩa quẻ xăm đơn giản nhất ta sẽ đọc phần nghĩa xăm và lời bàn sẽ thể hiện rõ chi tiết nội dung tiên đoán của quẻ xăm.

Hình 5: Bên trong tài liệu cổ (sách giải xăm) tại Hội quán Nghĩa An. Ảnh: Cẩm Tiên

Quy trình xin xăm tại Hội quán Nghĩa An được thực hiện trang nghiêm và thành kính. Chị Trần Thị Hoài Thu, một vị khách đến xin xăm, chia sẻ: “Chị thường đến đây xin xăm khi cảm thấy mất phương hướng trong cuộc sống. Khi xin xăm thì chị sẽ dùng đến hai quẻ trước, cầu xin trước và tung lên. Nếu hai mặt úp hoặc hai mặt ngửa thì được lắc hũ xăm, còn nếu cả ba lần đều ra một mặt úp một mặt ngửa thì tức là không được thực hiện lắc hũ xăm.”

Hình 6. Chị Trần Thị Thu Hoài đang thực hiện nghi thức xin xăm tại Hội quán Nghĩa An. Ảnh: Ngọc Nhi

Thông qua phỏng vấn chúng tôi biết được rằng xin xăm cũng có nhiều hình thức khác nhau. Sau khi xin xăm xong thì việc giải nghĩa các quẻ xăm cũng có nhiều hình thức đa dạng.

Chị Tôn Thiên Dung, một người dân gốc Hoa, chia sẻ: “Đến xin xăm thì chị cầm hũ xăm, quỳ xuống trước tượng tại điện thờ chính, lạy ba lạy và cầu nguyện thành tâm. Sau đó, lắc hũ xăm đến khi một thẻ xăm rơi ra và giải xăm tại bàn giải xăm tại Hội quán. Sau đó chị sẽ tìm đến sách giải xăm có trong quán để đọc, cuốn sách có cả tiếng Trung lẫn bản dịch Việt nên các quẻ xăm cũng được giải nghĩa khá là dễ hiểu.”

Trong khi đó, anh Võ Văn Toàn bày tỏ suy nghĩ: “Đối với anh, xin xăm là một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Mỗi lần đến Hội quán Nghĩa An, anh cảm thấy rất thanh thản. Khi nhận được quẻ xăm, dù tốt hay xấu, anh đều coi đó là lời nhắc nhở để sống cẩn thận hơn, làm việc thiện và giữ tâm an. Đây là phong tục anh đã theo từ nhỏ, do ông bà dạy lại, nên anh thấy nó như một sợi dây kết nối giữa các thế hệ trong gia đình và cộng đồng người Hoa ở đây.”

Hình 7. Sinh viên Đặng Gia Hân- sinh viên trong nhóm đang xin xăm tại Hội quán Nghĩa An. Ảnh: Thị Lan

Các tài liệu cổ trong hội quán Nghĩa An, đặc biệt là hệ thống văn bản liên quan đến việc xin xăm, không chỉ đơn thuần là những bản ghi chép tín ngưỡng, mà còn là minh chứng sống động cho đời sống tâm linh của cộng đồng người Hoa ở Chợ Lớn. Trong từng lời văn, câu chữ, người đọc có thể cảm nhận được sự thành kính, niềm tin vào thần linh và khát vọng về một cuộc sống bình an, thịnh vượng.

Hình 8: Sinh viên Cẩm Tiên và Thị Lan tra cứu ý nghĩa quẻ xăm trong sách giải xăm tái bản.
Ảnh: Ngọc Nhi

Ngoài ý nghĩa tâm linh và văn hóa, tài liệu cổ còn chứa đựng nhiều bài học mang giá trị giáo dục. Thông qua những câu chuyện, lời răn dạy và quẻ xăm, người đọc có thể rút ra triết lý sống gần gũi như “gieo nhân nào gặt quả nấy”, “ở hiền gặp lành”, hay “trọng nghĩa khinh tài”.

Hình 9: Du khách nước ngoài tham quan và trải nghiệm xin xăm tại Hội quán Nghĩa An.
Ảnh: Ngọc Nhi

Qua quá trình quan sát và phỏng vấn, chúng tôi nhận thấy sách giải xăm không chỉ là công cụ diễn giải ý nghĩa quẻ xăm, mà còn là nguồn tư liệu quý giá phản ánh tư duy, tri thức của cộng đồng người Hoa tại Chợ Lớn. Mỗi trang sách, mỗi bài thơ xăm đều chứa đựng giá trị văn hóa, ngôn ngữ và tín ngưỡng sâu sắc, góp phần tái hiện một phần lịch sử đời sống tâm linh của cư dân nơi đây. Có thể khẳng định rằng xin xăm tại Hội quán Nghĩa An không chỉ đơn thuần là một nghi thức dự đoán tương lai, mà còn là một phần di sản văn hóa tinh thần bền vững của cộng đồng người Hoa ở Sài Gòn – Chợ Lớn. Từ chuyến khảo sát thực tế, chúng tôi nhận ra rằng việc bảotồn và số hóa sách giải xăm là hết sức cần thiết để gìn giữ tri thức cổ và giúp thế hệ sau tiếp cận được giá trị nguyên bản của di sản. Trải nghiệm thực địa giúp chúng tôi thấu hiểu hơn vai trò của người làm công tác bảo tồn khi không chỉ ghi chép, quan sát mà còn phải biết lắng nghe, tôn trọng và truyền đạt lại giá trị tinh thần ẩn chứa trong từng trang sách cổ.

Bài và ảnh: Cẩm Tiên, Gia Hân, Ngọc Nhi.
Sinh viên lớp Đại học Quản lý văn hóa 19.2Z