“Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến” – khi văn hoá ẩm thực làm sống lại lịch sử tại bảo tàng Chứng tích Chiến tranh
Được sự hỗ trợ và tạo điều kiện của TS. Phạm Văn Luân, Nhóm 9 – lớp 19.2Z, Trường Đại học Văn hoá TP. HCM đã có cơ hội thực hiện chuyến tham quan, khảo sát cho việc nghiên cứu đề tài “Phát huy giá trị di sản văn hóa từ trưng bày chuyên đề tại bảo tàng (Trường hợp chuyên đề “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến” tại Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh, Thành phố Hồ Chí Minh)”. Trong suốt quá trình tìm hiểu chuyên đề, nhóm đã nhận được sự đồng hành, hướng dẫn và chia sẻ tận tình từ TS. Phạm Văn Luân. Chính sự quan tâm và hỗ trợ quý báu của thầy đã mang đến cho chúng em nhiều thông tin giá trị, góp phần làm cho chuyến khảo sát trở nên ý nghĩa, trọn vẹn và giàu trải nghiệm thực tiễn hơn.
Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh hiện nằm trong hệ thống các bảo tàng Việt Nam, các bảo tàng vì hòa bình thế giới và là thành viên của Hội đồng các bảo tàng thế giới (ICOM), bảo tàng là nơi trưng bày, lưu giữ và bổn tồn những dữ liệu lịch sử đáng quý qua đó vừa giữ hồn sử, vừa là nơi thể hiện khát vọng hoà bình đồng thời lên án, đấu tranh các cuộc chiến tranh phi nghĩa. Chuyên đề “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến” đang được trưng bày tại bảo tàng Chứng tích Chiến tranh đang nhân chào mừng ngày 2/9 đang là “tâm bão” giữa bao làn sóng văn hoá, một nét đặc sắc riêng đã góp phần làm sống lại lịch sử huy hoàng thời kháng chiến, khắc hoạ sinh động bức tranh thời kháng chiến đầy gian truân. Nhóm sinh viên thuộc lớp Đại học Quản lý Văn hoá 19.2Z đã có dịp trực tiếp tham quan chuyên nhằm phục vụ công tác nghiên cứu, học tập cho học phần Lý luận Văn hoá đồng thời trải nghiệm một chuyên đề đậm đà bản sắc dân tộc, tính lịch sử mạnh mẽ.
Hình 1: Nhóm sinh viên tham quan Bảo tàng Chứng tích Chiến tranh
Nguồn:Minh Luân, 03/10/2025
Hình 2: Không gian trưng bày chuyên đề “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến”.
Nguồn: Bích Hợp, 11/09/2025
Khi lịch sử sống lại giữa thời bình
Đến với chuyên đề, bạn sẽ choáng ngợp với không gian trưng bày ấm cúng, mộc mạc, hình ảnh những căn bếp nhỏ nơi chiến khu, nơi mà lửa bếp không chỉ giữ ấm mà còn nuôi dưỡng sức mạnh tinh thần cho cả dân tộc và nhiều hiện vật, vật dụng khác… Sự sinh động chuyên đề được cảm nhận qua mọi giác quan cơ thể, không chỉ được nghe những câu chuyện lịch sử hào hùng của cha ông thời chiến hay những món ăn dân dã, bình dị mà còn được chiêm nghiệm cái mùi, cái vị thấm đậm ký ức xưa qua từng lọ gia vị trưng bày tất cả hoà quyện tạo nên không gian văn hoá lịch sử đầy lý thú. Mỗi hiện vật tại nơi đây đều là một vật thiêng liêng mang hồn dân tộc qua đó thể hiện tinh thần hào hùng, kiên cường đồng thời cho thấy sự thiếu thốn, khắc nghiệt mà ông cha ta đã cố gắng vượt qua.
Ký ức lịch sử vẫn mãi trường tồn
Bên cạnh đó, những câu chuyện lịch sử trong thời chiến đã đươc chia sẻ bởi những nhân chứng tại chuyên đề như một cách gợi nhắc về ký ức không thể phai dần theo thời gian. Những mẩu truyện ngắn kể về những khó khăn, chông gai của chiến sĩ như chiếc nồi thủng của bà Lê Thị Khuynh, lịch sử ra đời bếp Hoàng Cầm hay nguồn gốc tên của các món ăn được gọi theo một cách lạc quan, yêu đời đã tạo nên sức hút, chiều sâu cho chuyên đề và có thể đây là điểm thu hút du khách tham quan tại nơi này. Ngoài ra, các hoạt động tham quan tại chuyên đề cũng là nét độc đáo không thể không kể đến, du khách được trực tiếp trải nghiệm các dụng cụ nấu ăn trong nền văn hoá Nam Bộ như cối đá xay, vỏ bình tích giữ ấm trà bằng dừa… mọi thứ đều rất mộc mạc, bình dị mang đến cho du khách một làn gió mới, tạo nên sự thích thú và tò mò chính điều này đã điểm tô trong long những du khách một dấu ấn khó phai.
Hình 3: Dụng cụ nhà bếp thời kháng chiến, trưng bày tại chuyên đề “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến”.
Nguồn: Bích Hợp, 11/09/2025
Mối kiên kết giữa Văn hoá – Lịch sử
Trong không gian hoài niệm, mộc mạc ấy gợi cho mỗi cá nhân chúng ta một cảm giác bồi hồi, day dứt khi đứng trước mỗi vật được trưng bày như nhắc lại thời kỳ khốn khó, gian lao nhưng ông cha ta quyết không lùi bước. Trước đó, chúng ta luôn biết rằng nền văn hóa Nam Bộ vốn hào sảng, trọng tình nghĩa và gắn bó với đồng ruộng, sông nước đã tạo thành khả năng sáng tạo và thích nghi phi thường. Dưới góc độ lý luận văn hoá, có thể thấy những món ăn trưng bày dù chỉ là củ khoai mì luộc, chén muối mè dầm ớt, hay những lá rừng thay rau đây không đơn thuần là vật chất mà là những “chứng tích văn hóa” mang tinh thần thép. Chúng chứng minh rằng, dù bom đạn có thể phá hủy nhà cửa, nhưng không thể xóa bỏ được Bản sắc Nam Bộ. Văn hóa ẩm thực đã trở thành “công cụ” tồn tại và chiến đấu sự chia sẻ cơm nắm là thể hiện cho tinh thần đồng chí, đồng cam cộng khổ, sự chế biến khéo léo từ cây cỏ đó là trí tuệ, sự sáng tạo vực dậy giữa muôn vàn khổ đau, khó khăn chồng chất và việc duy trì một bữa ăn, dù rất sơ sài, là cách thể hiện khát vọng chiến thắng, sự lạc quan giữu trùng trùng điệp điệp hiểm nguy. Và chính sự kiên cường của nền ẩm thực ấy đã biến những năm tháng lịch sử đầy máu và nước mắt thành những câu chuyện bi tráng về lòng yêu nước và tình người Việt Nam.
Hình 4: Không gian trưng bày “Sống sót giữa ngục tù Côn Đảo” tại chuyên đề “Ẩm thực Nam Bộ thời kháng chiến”.
Nguồn: Bích Hợp, 11/09/2025
Nhìn chung, sau khi trải nghiệm chuyên đề nhóm chúng em thật sự rất xúc động, đây không chỉ là chuyến tham quan, trải nghiệm thông thường nữa mà là một tấm vé quay trở lại để được chứng kiến một bối cảnh lịch sử đầy tự hào sau nửa thập kỉ. Đây là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng chiến tranh không chỉ là sự đối đầu của vũ khí mà còn là cuộc đấu tranh sinh tồn của văn hóa và tinh thần. Những món ăn tưởng chừng giản dị lại là minh chứng hùng hồn nhất cho ý chí kiên cường và sự lạc quan của người Việt đồng thời là niềm hãnh diện dân tộc.
Bài viết: Quách Minh Luân (Sinh viên lớp Đại học Quản lý Văn hoá 19.2Z).
