BÀI CẢM NHẬN VỀ CHUYẾN ĐI THỰC TẾ , TÌM HIỂU TÀI LIỆU CỔDO BÀ CHÂU ANH PHỤNG SƯU TẦM, LƯU GIỮ Ở CẦN GIUỘC LONG AN
Hành trình về Cần Giuộc – Tìm về kho tàng tài liệu cổ của bà Châu Anh Phụng
Trong nhịp sống hiện đại vội vã, khi những giá trị truyền thống dường như đang dần bị khuất lấp bởi dòng chảy công nghệ và thị trường, tìm về với cội nguồn văn hóa dân tộc trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Chính vì lẽ đó, trong khuôn khỏ hoạt động thực tế – điền dã phục vụ học phần Lý luận Văn hóa, tôi đã cùng một nhóm nghiên cứu trong lớp đã lên kế hoạch cho một chuyến đi điền dã về huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An – nơi không chỉ nổi tiếng với truyền thống yêu nước bất khuất mà còn là nơi cư trú của bà Châu Anh Phụng – người phụ nữ âm thầm lưu giữ kho tài liệu cổ vô cùng quý báu suốt nhiều thập kỷ qua: Từ Lục Vân Tiên đến Dương Từ Hà Mậu…
Về với Cần Giuộc – Vùng đất của nghĩa sĩ và ký ức cách Sài Gòn chỉ khoảng 30 km, nhưng dường như mang một sắc thái hoàn toàn khác. Khi rời khỏi những khối bê tông lạnh lẽo và dòng xe cộ chen chúc của thành thị, chúng tôi như bước vào một thế giới khác – thế giới của những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, của con kênh rạch nhỏ len lỏi giữa làng quê, và của những con người chân chất với giọng nói Nam Bộ ấm áp, thật thà. Trên đường đi, chúng tôi tranh thủ đọc lại “Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc” của Nguyễn Đình Chiểu – áng văn bất hủ ca ngợi lòng yêu nước của những người nông dân áo vải. Dường như không khí thiêng liêng ấy vẫn còn đâu đây, lắng đọng trong không gian của phòng trọ nhỏ… hành trình của chúng tôi càng thêm phần ý nghĩa khi dừng bước trước nhà cô Kim Anh – người bấu ăn hàng ngày cho bà Châu Anh Phụng.
Gặp gỡ bà Châu Anh Phụng – Người gìn giữ hồn xưa sau gần hai giờ di chuyển, chúng tôi đến nhà trọ và gặp được nhà bà Châu Anh Phụng. Bà năm nay đã 86 tuổi dáng người gầy gò nhưng ánh mắt vẫn ánh lên sự nhanh nhạy, cương nghị và trầm tĩnh của người từng trải. Giữa không gian mộc mạc, yên tĩnh, bà bắt đầu kể cho chúng tôi nghe về hành trình suốt hơn 60 năm của mình – hành trình miệt mài sưu tầm, chép lại, bảo tồn và nghiên cứu những tư liệu cổ quý giá liên quan đến vùng đất Nam Bộ, đặc biệt là khu vực Cần Giuộc. Kho tàng tài liệu cổ giữa đời thường … chúng tôi thực sự kinh ngạc. Một trong những tài liệu khiến tôi ấn tượng nhất là bản chép tay bài “Tế văn nghĩa sĩ trận vong” từng được dùng trong các lễ tưởng niệm nghĩa sĩ chống Pháp ở Cần Giuộc – một minh chứng sống động về cách người dân nơi đây tri ân quá khứ.
Bà kể, có những lúc phải lặn lội vào tận vùng sâu để hỏi thăm người xưa, lần theo các mẩu thông tin ít ỏi để tìm ra một bản gia phả gốc, hay xin phép được sao chụp lại một quyển kinh cổ đã mờ gần hết chữ… Tất cả đều bắt nguồn từ một tâm nguyện giản dị: “Để con cháu đời sau còn biết tổ tiên mình là ai, đã từng sống, từng chiến đấu, từng thờ phụng tổ tiên như thế nào”.
Một bảo tàng sống – Không cần tường gạch dù không phải là một viện bảo tàng chính thức, nhưng căn nhà nhỏ của bà Phụng giống như một kho lưu trữ sống động và chân thực nhất về lịch sử, văn hóa dân gian Nam Bộ. Điều đáng quý là bà không giữ những tài liệu ấy cho riêng mình. Bà sẵn lòng chia sẻ với sinh viên, nhà nghiên cứu, giáo viên và bất cứ ai có lòng với văn hóa dân tộc. Trong quyển sổ lưu bút cũ kỹ, chúng tôi thấy chữ ký của những người từ khắp nơi: từ các trường Đại học ở TP.HCM, đến những nhà nghiên cứu ở miền Trung, miền Bắc, thậm chí cả các học giả Pháp, Nhật Bản….Bà nói, điều bà mong mỏi nhất là có một ngày, kho tư liệu ấy được số hóa và phổ biến rộng rãi, để thế hệ trẻ không còn xa lạ với tiếng mẹ đẻ cổ xưa, với những nghi lễ, phong tục mà ông bà từng gìn giữ bằng cả niềm tin và lòng tự tôn.
Trước khi rời Cần Giuộc, chúng tôi cùng bà thắp một nén nhang trước bàn thờ tổ tiên… khói hương quyện với mùi gỗ cũ, ánh sáng chiều tà nghiêng qua những kẽ lá ngoài sân – tất cả tạo nên một khung cảnh thiêng liêng đến xúc động. Tôi thầm nghĩ: trong lúc người ta đua nhau tìm kiếm những cái mới, vẫn còn những người như bà Châu Anh Phụng, lặng lẽ đi ngược dòng để giữ gìn điều cũ – điều làm nên hồn cốt của một dân tộc. Chuyến đi khép lại, nhưng dư âm còn vang mãi. Không chỉ là một hành trình đến một vùng đất, mà là hành trình về với cội nguồn, với những giá trị sâu xa, bền vững của văn hóa dân tộc Việt Nam. Và chính nhờ những con người như bà Châu Anh Phụng, chúng tôi thêm vững tin rằng: ký ức dân tộc sẽ không bao giờ bị quên lãng – chừng nào còn có những trái tim không ngừng nhịp đập vì văn hóa và lịch sử.
NGUYỄN CHÍ BẢO, Ảnh nhóm NC và STT
